Muzika dhe Poezia

Autorja: Ingeborg Bachman

Përkthyesja: Elda Gjana

Për muzikën, për poezinë, për thelbin e këtyre të dyjave duhet folur mënjanë. Biseda e guximshme për to duhet të rreshtë, sepse çfarë do të ndodhte nëse jo çdo fjalë e re do të paraqiste ndryshimin e vërtetë dhe të pandryshueshmen. Por kohë më kohë pandehim, se diçka do të mund të ndryshonte qqë nga themelet, se asgjë nuk mbetet siç ka qenë. Dhe pastaj kemi të drejtë, të hamendësojmë, që të na shfaqet tronditja, dhe kur rrimë mënjanë të sajojmë sërish një mendim për lidhjet e brendshme.
Ne nuk e dimë, se çfarë e ka bërë një mjet prej kohësh, dhe në çdo rast të veçantë, të zgjedhë një mjet tjetër, se përse një muzikë do të dëshironte t’u jepte një tjetër jetë fjalëve të caktuara, mirëpo gjithmonë ka ndodhur dhe ndodh, çuditërisht mjaftueshëm, akoma edhe sot, meqenëse artet duken të ndarë nga njëri-tjetri, të lihen të kundrohen pak pa u ngërthyer më në përqafimet e vjetra.
Por ne kemi rreshtur së kërkuari “përmbajtje poetike” në muzikë, “muzikën e fjalës” në poezi. Vërtet të dyja janë arte të kohës, por sa ndryshe maten: jo njëlloj më strikt në muzikë, jo njëlloj më e shpenguar në gjuhë; zgjatja e një rrokjeje në hallkat e një metrike është ende e vagullt, e papërcaktueshme. Prandaj mos ka frikë ndoshta muzika, për të cilën thuhet se nuk shpreh asgjë, se nuk dëshiron të shprehë, dhe se kungimi kërkon, pa e poshtëruar veten, të humbasë në dëlirësinë e këtyre lidhjeve? Akoma më shumë: a mos ka frikë ajo, që instrumentet të shtojnë në caqet e luajtshmërisë, veçansitë e të cilëve i trajton sërish apo përpiqet t’i flakë tej, mos nuk do t’ia dijë për asnjë pengesë, e duke kërkuar rilindjen dhe një pafajësi të re, hedh vështrimin drejt të pakufishmes, që me një gjuhë të huajtur i kalon zërit njerëzor? Sepse e veçanta e këtij zëri, i cili është krijuar kështu e ashtu nuk do t’i japë fund përparimit.
Pra duket që gjuha nuk ia del dot kërkesave shpirtërore të muzikës, dhe zëri, kërkesave teknike. Duket sikur për herë të parë të dyja artet kanë një arsye për t’u ndarë. Fjala, e mërguar nga muzika, do të dinte të pajtohej. Ne që jemi marrë me gjuhën, e dimë se ç’është mungesa e gjuhës dhe nemitja – gjendjet tona, në qoftë se do të kemi dëshirën të jenë më të kulluarat! – që janë kthyer në botën e askujt tok me gjuhën, të cilën do ta vazhdojmë përderisa jeta është vazhdimi ynë.
Por a duhet në të vërtetë të ndahen artet në çastin, kur çdo ngatërrim është një shpëtim i humbur, kur çdo gabim i shpirtit e çon trishtimin e vdekjes në një shpirt të ngjashëm? Nevoja jonë për muziakë ekziston. A duhet të mbarojë muzika?
Megjithëse ne, si kurrë më parë, jemi të prirur lehtësisht, për të hequr dorë, për t’u pajtuar, ruajmë dyshimin se një gjuhë të çon nga njëri art te tjetri. Ekziston një shprehje e Holderlin-t, ku thotë se “shpirti mund të shprehet vetëm ritmikisht”. Domethënë se muzika dhe poezia kanë pikërisht të njëjtën ecuri të shpirtit. Ato kanë ritëm në shqisën e parë dhe formësuese. Prandaj ato janë në gjendje ta njohin njëra-tjetrën. Prandaj ekziston, ka një gjurmë.
Dhe a nuk qëndron në çdo kthesë rruge që bën muzika edhe një poezi e re? A nuk sjell vallë një fqinjësi e re një zjarr të ri? Prej kohësh fjalët nuk e kërkojnë më shoqërimin, që nuk mund t’ua japë muzika. Jo mjedis dekorativ tingujsh. Por bashkim. Të fitosh gjendjen e re, ku ato sakrifikojnë pavarësinë e tyre, dhe fitojnë një forcë bindëse nëpërmjet muzikës. Dhe muzika nuk kërkon më tekstin e parëndësishëm si shkas, por një gjuhë në valutë të fortë, një vlerë ku do të provojë vlerën e saj.
Prandaj muzika iu ngjitet si vulë poezive, për të cilat ajo ndjen dashuri, iu jepet atyre të Brech-it, Garcia Lorca-s dhe Mallarme-së, Trakl-it dhe Pavese-s dhe më të vjetërve që gjithmonë i kanë shtuar rrymës së fuqishme të tashmen, si Baudelaire-it, Whitman-it dhe Holderlin-it (oh, sa shumë do të ishin për t’u përmendur!). Madje ato për vete vazhdojnë t’i rezistojnë kohës, por në këtë lidhje ato kanë një jetë të dytë të vyer. Sepse ashtu si të vërtetat e reja, edhe të vjetrat mund të zgjohen nga muzika, të konfirmohen dhe të çohen më tej; dhe çdo gjuhë që shpreh këto të vërteta – gjermane, italiane, franceze, çdo gjuhë! – mund ta sigurojë përsëri pjesëmarrjen e saj në gjuhën universale.
Muzika, nga ana e saj, nëpërmjet fjalëve pohon atë që zakonisht nuk mund ta shmangë. Ajo bëhet përgjegjëse, ajo përshkruan shpirtin shprehës të po-së dhe jo-së, bëhet politike, e mëshirshme, pjesëmarrëse dhe hyn në vallen e fatit tonë. Heq dorë nga asketizmi i saj, pranon një kufizim midis të kufizuarve, mund të sulmohet dhe të plagoset. Por për këtë ajo nuk ka nevojë të ndjehet më e pakët. Dobësia e saj është dinjiteti i saj i ri. Të entuziazmuara nga dhe me njëra-tjetrën, muzika dhe fjala jonë një maraz, një rebelim, një dashuri, një pohim. Ato mbajnë të vdekurit zgjuar, dhe shargojnë të gjallët, i paraprijnë dëshirës për liri dhe i shkojnë të pahijshmes nga pas gjer në gjumë. Ato kanë ndërmendjen më të fuqishme për të vepruar.
Kështu do të mund ta ngrinim gurin dhe ta mbanim në shpresën e egër, derisa ai të nisë të lulëzojë, ashtu siç ngre muzika një fjalë duke e qartësuar tejpërtej me forcën e tingullit. Kështu do të duhej të shpreheshin një i vetmuar me të vetmuarin tjetër, kështu do të duhej të lidheshin, t’i huanin njëra-tjetrës qartësi përpara botës. Të shtireshin. Dhe kështu në vijim, t’i kalonin njëra-tjetrës.
Sepse ka ardhur koha, ta kuptosh zërin e njeriut, të kësaj krijese të prangosur, që nuk është e aftë të thotë nga se vuan, që nuk këndon plotësisht, çfarë ka për t’u matur në thellësi dhe lartësi. Këtu është vetëm ky organ pa shumë precizion, pa e merituar shumë besimin, me volumin e tij të ulët, poshtë dhe lart vigjiljes – shumë larg për të qenë një vegël, një instrument i sigurt, një aparat i arrirë. Por diçka që është në dorën e rinisë gjendet aty, apo të moshës, nxehtësia apo ftohtësia, ëmbëlsira apo ashpërsia, çdo parapëlqim i të gjallit. Dhe ky dallim të shërbejë për afrimin e pashpresë për përsosjen! Është koha ta përfillësh përsëri këtë zë, ti japësh fjalët tona, tonet tona, të mundësosh me përpjekje të mëdha, vajtjen e tij te njerëzit që e presin dhe ata që i kthejnë shpinën. Është koha që të mos e kuptosh më zërin si mjet, por si vendmbajtës për çastin, kur poezia dhe muzika me njëra-tjetrën arrijnë çastin e së vërtetës. Në këtë yll që errësohet, ku ne jetojmë në nemitjen dhe sprapsjen përpara marrëzisë që sa vjen e shtohet, gjatë braktisjes së vendeve që i kemi në zemër, përpara largimit nga mendimet dhe gjatë lamtumirës së kaq shumë ndjenjave, kush nuk do ta njihte papritur, nëse ai tingëllon edhe një herë, nëse tingëllon për atë, se çfarë është ky: Një zë njerëzor.