Skena e letrës

Autorja: Susan Sontag

Përkthyesi: Agron Tufa

Merr frymë më thellë. Asgjë mos zër me dorë dhe pak, ti nuk je gati. E kur do të bëhesh gati? Kurrë. Kurrë.
Kjo do të thotë se duhet t’ia nis që tani.
Mos fillo, madje as nëpër mend mos e ço, e ke shumë të vështirë. Jo, shumë të thjeshtë.
Lërmë t’ia nis, se gjithësesi e nisur është, tash më duhet ta arrij.
Po jo kështu, moj budallaçkë. E pamundur të fillosh ashtu siç je ulur në cep të karriges. Ulu si njeri.
Mos m’i cingëris nervat, ti çfarë, nuk e sheh – unë pothuaj fillova. Frymëmarrje e thellë, kapicë ndjenjash… instrumentat e domosdoshëm ndër duar.
Stilolapsi, lapsi… makina e shkrimit, kompjuteri?

Se ti e di që gjithçka po vetë do ta shkatërrosh. Kësi punësh lypin kohë. Duhet gatitur terreni. Gjithçka tjetër pret syçelët shfaqjen tënde.
Ti ndoshta don me thënë, – demarshin tim? Kërkesat, faljet.
Po, ti ke të drejtë, këtë e pranoj. Merr frymë thellë.
Të marr frymë menjëmend? Faleminderit. A kam vallë të drejtë të kulloj gjak? Asisoj që të mos më ndalojë kush, të mos më vënë kompresa, të mos më lidhin plagët. Lërmë ta provoj. Thjesht mos ma vër re, gjersa kem provuar.

* * *

Akti 1, skena 2. Duke rrudhur ballin e duke shtrënguar pëllëmbët e djersitura, Tatjana ulet pranë skrivanisë në dhomën e saj të fjetjes teksa gatitet t’i shkruaj letër Eugjenit. Me të shkruar fjalën e parë, ajo ndalet. E si pra t’i shkruante një burri, me të cilin ajo qe takuar një herë të vetme gjatë një mbrëmjeje, s’ka pak ditë, poshtë, ndanë dritareve të serave, nga pikëvëzhgimi i një vashe të drojtur, e megjithëkëtë, edhepse ajo nuk ia shqiti sytë, vështrimi i saj nuk qe ngjitur më lart se komçat vezulluese të redingotës së tij? Dhe ai shkulm ngrohtësie: ajo kërkon diç me u shprehë. Ngrihet dhe i kërkon dados t’i bëjë gati çajin me kuleçë të ëmbël. Tatjana ngrys ballin dhe merr sërish të shkruajë. I ngjallet fizionamia e tij, ja sesi ai bëhet edhe më imcak, rrufitet, largohet. Dashurinë e saj – ja se ç’dashka ajo të shprehë. Ajo këndon.

* * *

Era troket në kanatë, penda kërcitëse e Eugjenit prej pate vrapon me nxit përgjatë fletës së letrës, thua se tund bishtin një peshk i vocërr notues. “Atë i shtrenjtë, ka tash sa kohë që matem t’ju them shumë gjëra, por nuk kam vendosur. Do Zoti e marr aq guxim dhe jua shtroj të gjitha në letër. Do Zoti vetëmpërvetëm me fletën e letrës dal më trim”. Me ta nisur letrën me të tilla fjalë, Eugjeni do të përpiqet me gjithë shpirt ta zgjasë shpjegimin vendimtar. Kjo ka me qenë një letër demaskuese, po qe se Eugjenit do t’i mjaftojë kurajoja ta shkruajë. Ka me qenë një letër tepër e gjatë. Eugjeni i hedh dru zjarrit.

* * *

Nata para varjes së Dymanit, një pa dhjetë, pas një trapeze me një personalitet nën akompanementet e hymneve dhe këngëve për lirinë, të cilën në kaushët fqinj shokët e tij do t’i këndojnë për t’i mbajtur atij lart moralin. Dyman-i në dyshemenë e gurtë të qelisë, një shesh tre me katër, me gjunjët mbledhur në parzëm, mbi gjunjë ka shtruar një fletë letre, një laps i ngrënë ka humbur mes tre gishtave të përçudnuar të dorës së djathtë – të djathtën ia kanë thyer – dhe ngadalë, prajshëm hedh fjalët e fundit. “Kur të marrësh t’i lëçisësh këto radhë, unë s’do të jem më ndër të gjallë. Burrnohu. Unë jam i qetë. Mbangeli dhe unë po vdesim të bindur që flijimi ynë nuk është i kotë. Mos mba zi shumë gjatë për mua. Dua që ti sërishmi të martohesh. Ngushëlloje gjyshen. Puthmi fëmijët. “Në këto rreshta kishte diç edhe më të madhe, në gërmat e shtypura – kishte diç edhe më shumë, e shi kjo ishte ajo çka dilte më kryesorja: “P. S. Bijëza ime e shtrenjtë, një gjë mos e qit trush: yt atë të do dhe dëshiron t’i rritesh e t’i bëhesh njëlloj si jot ëmë. Biri im i shtrenjtë, po ta lë amanet me u kujdesë për nënën, ajo ka me pasë nevojë për ndihmën tënde. Mëso mirë që të jesh i gatshëm të zësh vendin tënd në luftë për çështjen tonë”.

* * *

Dhe të mendosh pra, që të gjitha këto letra bajate ajo i shkroi në punë e sipër, duke u shkëputur për pak kohë nga puna mbi romanet e vështira e të mundimshme dhe esetë, çka i sollën asaj lavdinë, ndërsa tani shih, u botua përmbledhja e letrave të saj të zgjedhura në dy volume, dhe, thonë se kjo na qenkësh gjëja më e mirë prej gjithçkaje që ajo ka shkruar. Të joshin e të magjepsin jo vetëm rreshtat e saj të frymëzuara, të gjithë i prek tabloja idilike e familjes ku mbretëron dashuria, prej së cilës ka dale kjo femër. A thua ekziston vallë familje e tillë? Aq më tepër në ditët tona? Askush nuk dinte gjë për letrat acaruese dërguar të motrës, të cilat ia pati djegur bashkëshorti i saj i ndjerë. Bota është lodhur prej zhgënjimeve, demaskimeve, bota është e uritur për një copëz ndershmërie. Bota jonë. Askush tjetër s’e di këtë gjë, përpos burrit të saj, asnjë njeri nuk e di se çfarë heroine ka shkërbyer ajo në skenën e fundit muajin e fundit të sëmundjes së saj të tmerrshme, kur tumori i trurit i mori gojën dhe ai nisi e vazhdoi të shkruante letra në vend të saj, prej emrit të saj, letra të cilat do t’i kishte shkruar ajo, nëse do të kish mundur të shkruante. Mu si sogjetar i reputacionit të saj, ai tashmë mund të kridhej në punën e saj, gjë që sa qe ajo gjallë kurrë s’ia kishte lejuar. Ai do të jetë po aq i kërkuar sikundërsa dhe ajo. Dikush, njëfarë profesori i panjohur, iu vu biografisë së saj; s’dihet ende, në ia vlen bashkëpunimi me të. Një reporter gazete nga Lindja e Largët i shkruan atij një letër ngashëryese mbi “humbjen e pazëvendësueshme për letërsinë”. Ai i përgjigjet, nis letërkëmbimi. Ndofta ky mund të jetë një dashnor i saj i qëmotshëm? Ç’prej Honkongut vjen një pako me letrat e saj, gjashtëdhjetë e tetë letra, të mbështjella më një shirit të kuq. Këto letra ai i lexon i përpirë prej mahnisë. Një goditje ç’prej botës tjetër: kjo nuk është ajo femër që kishte njohur ai.

* * *

Akti 1, skena 2. Tatjana rrufit me fund çajin që i solli dadoja. Duke lëshuar dorën e majtë nëpër të çarën e jelekut ajo fshin dupin e saj të përkryer. Ajo sapo ka nisur të shkruajë. Një shkulm i ngazëllyer, në të cilin ia ka qejfi t’i shpërfaqë të gjitha ndjenjat e saj, shërben vetë në vetvete shpërblim, por asaj i duket e pakët kjo, ajo tashmë e ka të domosdoshme marrjen e një përgjigjeje. “Ju as edhe sytë s’mi hodhët”, – shkruan Tatjana në faqen e parë. Kurse në mesin e faqes së dytë shkruan: “Po të shkruaj tashti, që të të pyes, ke menduar ndonjëherë për mua?” Mandej ajo qan dhe (as në poemë dhe as në operë, jo, – në jetë) e rinis letrën nga e para. Kurse në operë atë e ngërthejnë ndjenjat dhe nuk e lëshojnë më gjer në fund.

* * *

Ja pra ku më keni dhe mua, ja dhe ndjenjat e mia të pavdekshme, të paktën mua më duken të pavdekshme, dhe e qartë është që e gjithë kjo, krejtë thjesht nuk kish si me qenë. Ne mund të mos ishim takuar. Ne u takuam falë një rasti zjarri, jo, asgjë serioze, në një pallat gjashtëkatësh, ku pata fatin të gjej një dhomë me një qira të leverdisshme. Banori i katit të pestë, që tymoste marihuanë, dogji divanin e vet, me mbushje prej qimesh kali. U çue tymi, i hidhur e i zi, asgjë serioze. Unë dridhesha poshtë në rrugë pa pallto, ndërsa ti ushqeje me monedhë një automat-gazetë, ty të interesonte “Tajms”. Me të parë që po të kundroja, ti më pyete për zjarrin. Asgjë serioze. Ne iu shmangëm zjarrfikëseve dhe u futëm në një kafe matanë rrugës. Ka ngjarë kjo në janar të vjetit të shkuar, e tash unë po vdes ngaqë e gjitha na paska qenë aq serioze. Përse u largove ti? Thua të mos më lëndojë ftohtësia e tij? Ç’është kjo fletë e bardhë letre para meje në tavolinë? Unë u ula të të shkruaj letër: mundesh vallë të më dashurosh sërish? – por, ka gjasë, ta lë pa shkruar.