Lëvizja e grave

PËR TË BËRË NJË OMLETË ke nevojë jo vetëm për vezët e thyera, por edhe për atë diksuhin «e shtyrë» për të bërë një gjë të tillë. Çdo revolucionar mendohet se e kupton një gjë të tillë, e po kështu edhe çdo grua që e bën ose jo pesëdhjetë për qind të populatës së Shteteve të Bashkuara një klasë potencialisht revolucionare. Krijimi i kësaj «klase» revolucionare ka qenë në fakt që në zanafillë «ideja» e lëvizjes së grave dhe prirja për t’i përqendruar diskutimet popullore rreth qendrave ditore për kujdesjen ndaj familjeve është një tjetër dëshmi e asaj rezistence të stiduar ndaj ideve politike që karakterizojën jetën tonë kombëtare.
«Feminizmi i ri nuk është thjesht rilindja e një lëvizjeje politike serioze për barazi shoqërore», – deklaronte në vitin 1970 teoricieni feminist Shulamith Firestone. «Është vala e dytë e revolucionit më të rëndësishëm në histori». Zor se ndokush do të lexonte tjetër gjë pas kësaj thënieje dhe kjo zor se ishte e vetmja thënie e këtij lloji në letërsinë e asaj lëvizjeje. Megithatë, në vitin 1972, në një «numër special» për gratë Time vazhdonte të meditonte në mënyrë gjeniale se kjo lëvizje fare mirë mund t’ia dilte mbanë të na sillte «më pak pelena e më shumë Dante».
Imazhi që ofrohej ishte shumë i bukur, zonja të ngeshme nëpër veranda gjithë duke mërmëritur lasciate ogni speranza, por kjo varej tërësisht nga pikëpamja masive që e shihte lëvizjen si një farë dëshirimi kolektiv në një stad fare fillestar për «realizim», ose «vetëshprehje», një dëshirë e zhveshur nga çfarëdolloj ideeje dhe e aftë të gjeneronte vetëm interesa qëllimmira nga më formalet. në fakt ekzistonte një ide dhe ideja qe marksiste, e pikërisht për aq sa kjo ide qe marksiste kjo anomali kureshtare historike e quajtur lëvizje e grave duket të ketë paraqitur njëfarë interesi. Marksizmi në këtë vend kurdoherë ka qenë një pasion ekscentrik donkishotesk. Klasat e shtypura njëra pas tjetrës në fund duket se e kenë humbur fillin. Mungesa e gjërave në fund të fundit zgjoi aspiratën për t’i pasur ato. Minoritetet dukej se premtoni më shumë, por në fund gjithçka ishte zhgënjyese. Në fakt ndodhi që ato u bënë të ndjeshme për këto çështje, ndodhi, pra, që ato pandehnin tashmë si qëllim kryesor integrimin e restoranteve masive dhe sigurimi e vendeve të para në autobus, por vetëm rrallë i shihnin ato si manovrime, elemente të një loje më të madhe. Ato i rezistonin atij kapërcimi thelbësor induktiv nga reforma e ngutshme e momentit tek ideali shoqëror, dhe në mënyrë po kaq zhgënjyese ato nuk arritën të perceptojnë kauzën e tyre të përbashkët me minoritetet e tjera, vazhdonin pra të shfaqnin një interes vetjak aq shumë çoroditës për organizatorët e zhytur në retorikën për «vëllazëri».
E pastaj pikërisht në këtë moment trishtimi kur askush nuk po dukej të luante me zell proletariatin, del në skenë lëvizja e grave dhe sajimi i tyre si «klasë». Askush nuk mund të mos e admironte thjeshtësinë radikale të këtij transfigurimi të menjëhershëm. Nocioni se në mungesë të një proletariati bashkëpunues, thjeshtë mund të shpikej, mund të sajohej një tjetër klasë revolucionare, mund «ti vihej emër» e të sillej kësisoj në jetë, dukej në të njëjtën kohë kaq pragmatik e kaq vizionar, sidomos kaq emersonian, sa të linte pa frymë duke theksuar pikë për pikë idenë se ku mund të të çonin instinktet trashendente të shekullit të nëntëmbëdhjetë, gërshetuar me një lexim të vonshëm të Engelsit e të Marksit. Të lexoje teoricienët e lëvizjes së grave do të thoshte 6ë kishe në mendje jo Mary Ëollstonecraft, por Margaret Fuller në më të mirën e saj, të nxitoje të shumëfishoje dokumente për rritje në përgjegjësi e të pije çaj në filxhanë letre, në vend që të haje drejë; do të thoshte të mendoje për mushama shiu në net të hidhura dimri. Nëse familja qe fortesa e fundit e kapitalizmit, le ta shkatërojmë familjen. Nëse domosdoshmëria për riprodhimin kovnencional llojit u dukej grave e padrejtë, atëherë ta kapërcejmë përmes teknologjisë «vetorganizimin e natyrës», shtypjen, siç e shihte Shulamith Firestone, që sipas historisë së regjistruar «na vjen nga vetë mbretëria shtazore». Unë e pranoj Universin, kish pohuar më së fundi Margaret Fuller.
Dukej shumë njuinglanez ky pasion i ethshëm e intelektual. Idealizmi soleman apriroi nën veshjen e materializmit radikal në njëfarë mënyre nxirrte në pah një vetëmbështetje të vjetëruar e sakrificë të matur. Lumi i zvarguar i fjalëve u bë parim, një refuzim ky i stilit si joserioz. Gadishmëria retorike për të thyer vezë praktikisht u shndërrua në një aftësi fort të suksesshme përtë moralizuar për gjithçka. Ta djegim letërsinë, kish thënë në thelb Ti-Grace Atkinson kur sugjerohej se, edhe në pastë një revolucion, përsëri do të vazhdojë të mbetet tërësia e letërsisë perëndimore «seksiste». Po sigurisht asnjë libër nuk do të digjej. Gratë e një lëvizjeje të tillë ishin mrekullisht të afta të mjeshtëronin një revizionim didaktik të çfarëdolloj materiali, sado të vështirë në dukje. «Prindi duhet të bëhet interpretues i miteve», këshillonte Letty Cottin Pogrebin në botimin paraqitës të dorëshkrimit «Pjesë të çfarëdo përralle apo historie për fëmijë mund të shpëtohen gjatë një sesioni kritike me fëmijën tuaj». Analistë të tjerë letrarë nxorrën mënyra të tëra për shpëtimin e shumë librave të tjerë: Isabel Archer tek Portreti i një Zonje nuk ka më nevojë të jetë viktimë e idealizmit të saj. Në vend të kësaj ajo mund të jetë viktimë e një shoqërie seksiste, «një grua që kish pranuar përkufizimin konvencional për gruan». Rrëfyesja tek «shoqëria e saj» e Mary McCarthy-it mund të shihej si «e sklavërruar, pasi ajo me këmbëngulje kërkon të gjejë identitetin e saj tek një burrë». Po ashtu «Grupi» i Miss McCarthy-t do të mund të shërbente përtë ilustruar se «ç’ndodh me ato gra të cilat, pasi janë edukuar në kolegje femrash të cilësisë së parë, kanë mësuar filozofi e histori, në fund s’bëjnë gjë tjetër veçse u japin për të pirë fëmijëve të tyre e bëhen mjeshtre të recetave të kuzhinës».
Ideja se krijimtaria letrare ka një lloj dykuptimësie të patjetërsueshme duket se as që u ka shkuar ndonjëherë ndër mend këtyre grave, dhe as që mund të ndodhte kështu, pasi kjo krijimtari letrare në pjesën më të madhe është armike e ideologjisë. Tashmë ato kishin shpikur një klasë; vetëm se do të duhej ta bënin atë të ndërgjegjshme. Si teknikë politike përshtatën njëfarë dëshmimi përpara njëra-tjetrës, që fillimisht quhej «sesion bisedimesh», më vonë «ngritje e ndërgjegjes», e që në çdo rast, sipas feministes britanike Juliet Mitchell, përbënte një riinterpretim amerikan me orientim terapuetik të një praktike revolucionare kineze të njohur si «flasim hidhur». Ato dëlireshin e rigrupoheshin e pastaj dëlireshin sërish, diskutonin me shqetësim e përkushtim gabimet dhe shmangiet e njëra-tjetrës, «elitarizmi» këtu, «karierizmi» atje. Do të ishte thjesht moralizuese po ta quanim mënyrëne tyre të të menduarit staliniste. Ajo sigurisht që e tillë ishte. Do të ishte po kaq pa kuptim edhe sikur të diskutonim këtu nëse këto gra kishin të drejtë apo jo, fare pa kuptim do të ishte të ndaleshim tek ajo që është e dukshme, tek degradimi i imagjinatës morale ku të çon shpesh ky lloj idealizmi social. Të besosh në «të mirën më të madhe», do të thotë të operosh domosdoshmërisht përmes njëfarë pezullimi etik. Pyet gjithsecili që merret me analizë marksiste sa engjëj ka në kokën e një gjilpëre dhe do t’ju thotë, lëre mos u merr me ëngjëjt, po më thuaj kush e kontrollon prodhimin e gjilpërave.
Asaj pjese që jepet vëtëm pas studimit dhe zbulimit të dykuptimësive dhe dallimeve morale, analiza feministe mund t’i jetë dukur një determinizëm i ngushtë e i krisur. Megjithatë ishte diçka serioze, dhe për këto idealiste kaq lehtë të trazueshme kalimi nga dhoma e mimeografisë në Cavett Shoë duhet të ketë qenë në shumë drejtme më tronditëse për to sesa mund të ketë qenë ndonjëherë për shikuesit. Ato dëshoheshin nga të tjerët, po përsëri jo dhe aq. Më së fundi arritën të kenë vëmendjen e të tjerëve, por gjithsesi vëmendja ngecte te gjërat e parëndësishme. Edhe gra të shquara të kësaj lëvizjeje u gjendën të mbërthyera në kuvendime të ngrysura publike rreth pabarazisë së larjes së pjatave dhe poshtërimeve të pafalshme të të qenit nën vëzhgimin e punëtorëve të ndërtimit në Sixth Avenue. (Kjo pakënaqësi nuk ishte atipike në atë që diskutimi dukej se gjithmonë merrte implikime të paeksploruara të tipit Ms. Scarlett, për lule të kultivuara me delikatesë të cilave «u qe folur» e kësisoj qenë dhunuar nga proletarë fodullë). Ato mblidhin gjithë tiganët që kishin kruajtur, peshqirët e mbledhur nga dyshemeja në banjo, gjithë rrobat e lara gjatë një jete. Gatimi s’ishte veçse «puën cfilitëse», ndërsa të pretendoje të gjeje ndonjë farë kënaqësie në të ishte provë e nënshtrijit tënd poshtërues ndaj punës së detyruar. Fëmijët e vegjël s’mund të ishin gjë tjetër veçse ca mekanizma të urryeshëm për nxjerrjen dhe tretjen e ushqimit, ca mekanizma që u grabisnin grave «lirinë» e tyre. Qe goxha rrugë për t’u bërë që nga njohja mbresëlënëse dhe e zymtë prej Simone de Beauvoir i rolit të gruas si «Tjetri» deri tek nocioni se hapi i parë për ndryshimin e këtij roli ishte kontrata e martesës sipas Alix Kates Shulman, por kjo lëvizje dukej se po i kushtohej vetëm vogëlsirave të tilla.
Në fillim, sigurisht, kjo litani vogëlsirash ishte shumë e rëndësishme për lëvizjen, një teknikë e rëndësishme për politizimin e grave që, mbase të kushtëzuara, ia fshihnin dhimbjen edhe vetes së tyre. Zbulimi i znj. Shulman se ajo kish më pak kohë nga ç’dukej që kishte i shoqi, ishte pikërisht akordi që lëvizja kish shpresuar të luante me çdo grua («click-u» i njohjes», siç e përshkruante Jane O’Reilly), por të tilla zbulime nuk kishin kurrfarë vlere nëse refuzohej të perceptohej më e rëndësishmja, nëse dështohej në realizimin e atij kapërcimi të natyrshëm nga personalja tek politikja. Ndarja e javës në orë gjatë të cilave fëmijët mësoheshin t’ua drejtonin pyetjet e tyre sa njëri prind edhe tjetrit mundte ose jo të përmirësonte cilësinë e martesës se Z. dhe Znj. Shulman, por përmirësimi i martesave kurrsei nuk përbën revolucion. Mund të qe e dobishme të quaje punët e shtëpisë, siç bënte Leinin, «punën me joprodhimtari, më barbare e më cfilitëse që mund të bëjë një gruaç», por kjo mund të kishte vlerë vetëm si një hap i parë në një proces politik, vtëm për «ndërgjegjësimin» e një klase për pozitën e saj, e vlefshme pra vetëm si një metaforë. Të besosh në fund të viteve ‘60 e në fillim të viteve ‘70 në Shtetet e Bashkuara se këto fjalë kanë kuptim të drejtpërdrejtë, do të thotë jo vetëm të bësh që lëvizja të mbetet në stadin e personales, por edhe të mashtrosh vetveten.
Ndërsa letërsia për këtë lëvizje nisi të pasqyrojë të menduarit e grave që në fakt nuk e kuptonin fare bazën ideologjike të kësaj lëvizjeje, gjithmonë e më shujmë e ndjeje këtë ngecje, këtë zhgënjim, gjithmonë e më shujmë kishe ndjesinë se zhbirimi i teoricienëve kish prekur në fakt vetëm një shtrat psikik të mbushur me paragjykime e sofizma të kota, me realizime, vtëneveritje e fantazi të hidhura. Edhe në një leximtë përciptë mund të përfytorje figurën e një gruaje me të cilën autoret identifikoheshin më se plotësisht. Ky ndërtim i kudogjendur ishte viktimë e çdokujt, vetëm e vetvetës jo. Ajo ndihej e përndjekur deri nga gjinekologu i saj që më kot e detyronte t’k lutej për kontraceptivë. Ajo veçanërisht kishte nevojë për kontraceptivë, sepse ajo vetëm dhunohej, dhunohej nga i shoqi, e deri në shtratin e abortit. Në kohën e modës së këpucëve me majë, asaj si «shumë grave», i duhej të sakatonte gishtat. Ndihej kaq e kërcënuar nga të gjitha reklamat e kozmetikës që rekomandonin se duhej të merrte «sasi të bollshme gjumi» në ditë në mënyrë që të parandalonte rrudhosjen, dhe mbasi zgjodhej, gjendej e robëruar nga reklamat televizive për gjithfarë pluhurash larës. Fëmijën e saj e dërgonte në një kopsht ku vajzat e vogla rraseshin të gjitha në një «kënd kukullash», dhe u ndalohej forcërisht loja me kobe ndërtimi. Sikur t’i duhej të punonte, «paguhej tre deri dhjetë herë më pak», se një burrë (gjithmonë) i pakualifikuar në të njëjtin vend pune, privohej nga ngrënia e një dreke pune, sepse ngrënia jashtë me një burrë që s’ishte i shoqi duhej ta vinte në «siklet», dhe, kur udhëtonte vetëm, i duhej të zgjidhte mes trupit në një restorant dhe «ngrënies së ndonjë gurabieje» në dhomën e hotelit.
Gjysmë të vërtetat, të përsëritura (pa reshtur) fitonin besueshmëri. Fantazitë e hidhura fitonin logjikën e tyre. Të kërkoje më të thjeshtën – përse nuk gjente një gjinekolog tjetër, një punë tjetër, pse nuk ngrihej nga shtrati e ta fikte televizorin, apo, detaji më ekscentrik, përse zinte hotele ku shërbimi në dhmë ofronte vetëm gurabie – do të thoshte t’i bashkohej këtij argumentimi dukerënë në nivelin e tij ekscentrik, nivel që në mënyrën më të çalë e më të pafat kishte të bënte me aktualitetin e të qenit grua. Që shumë gra janë viktima të vërdijseve, shfrytëzimit e të stereoptizmave sipas gjinisë, nuk përbënte ndonjë të re, por po kështu nuk përbënte ndonjë të re fakti që ka të tjera gra, që s’janë të tilla. Askush nuk i detyron gratë të bëjnë një gjë që s’u pëlqen.
Por, sigurisht, këtu bëhej fjalë për diçka më tepër se të kundërshtuarit ndaj «diskriminimit», diçka më tepër se neveria ndaj krijimit të stereotipeve sipas gjinisë. Gjitnjë e më shumë dukej se reagimi qe ndaj vetë jetës seksuale. Sa gjë e pastër të mbeteshe gjithmonë fëmijë! Në rrëfimet mbi lidhjet lesbike që herë pas herë zënë vend në letërsinë e kësaj lëvizjeje, vazhdimisht të bën përshtypje theksi që i vihet brishtësisë» eprore të marrëdhënies, «delikatesës» së lidhjes seksuale, sikur pjesëmarrësit në të të ishin zogj të plagosur. Abuzimi me sigurinë në vetvete si diçka «mashkullore» është bërë kaq mbizotërues në opinion, sa çdokush përfytyron miliona gra si shumë delikate për t’u marrë me çfarëdo niveli me një burrë heteroseksual të deklaruar. Njëlloj si, në mënyrë fare të paqëllimshme, por gjithsesi të pashmangshme, kur të flasim për «terrorin dhe armiqësinë» e provuar nga gratë pranë kantiereve të ndërtimit, mund të krijojë idenë e disa krijesave shumë «të brishta» për ashpërsinë e jetës së përditshme, shumë delikate për rrugët, kështu që sot, në letërsinë e vonshme të kësaj lëvizjeje, të krijohet përshtypja e ca grave tepër «të ndjeshme» për vështirësitë e jetës së një të rrituri, gra të pajisura mirë për realitetin e që e kuptojnë lëvizjen si mënyrën për ta mohuar këtë realitet. Ndjesia therëse e frikës dhe e humbjes që shoqëron menstruacionet në fakt as q ndodh ndonjëherë. Ajo ndodh vetëm në mendjen tonë, sepse kështu na pat thënë një psikiatër shovinist. Asnjë grua s’ka spe të shhë ëndrra të këqija pas një aborit. Asaj vetën se i ishtë thënë se duhet të ndodhë kështu. Pushteti i seksit është veçse një mit shtypës, të cilin nuk ka pse t’i frigohemi më,sepse në fund të fundit lidhja seksuale përfundon, siç mësojmë nga rrëfimi i një gruaje për lidhjen pasmartesore që ajo e paraqet si diçka të çliruar apo çliruese, përfundon pra në «hedhje, pritje e hagaritje» apo në «ndarjen e shtratit që më vonë e lëmë për të luajtur e kënduar të gjithë «Sesame Street Songbook». I gjithë perceptimi ynë se çdo të thotë të jesh grua, diferenca e papajtueshme e saj, apo ndjesia e të jetuarit të jetës tënde më të rëndësishme nën sipërfaqe, ajo lidhje mistike me gjakun, lindjen dhe vdekjen, tashmë mund të deklaroheshin si të pavlefshme, të panevojshme, gjëra që as i ndjejë më.
Të gjitha këto vetëm se na i thonë, ndërsa tani ato duhen riprogramuar, duhen ndrequr , duhen ribërë sërishmi si të padhunueshme e të panjollosura, si çupkat «moderne» reklamatt e Tampax-it. Gjithnjë e më shumë po dëgjojmë zërat dëshirues të këtyre adoleshenteve të përjetshme, zërat e grave të damkkosura jo nga pozita e tyre klasore si gra, por nga dështimi i shpresave e keqkuptimeve të fëmijërisë së tyre. Për Susan Edminston, sa herë që thua «po, e dua», në të vërtetë nuk është ashtu si mendon ti, se betohesh për dashuri të përjetshme, por në fakt më shumë se kaq, ti i nënshtrohesh një sistemi të tërë të drejtash, detyrimesh e përgjegjësish që fare mirë mund të jenë mallkim i besimeve të tua më të vyera». Për Ellen Peck «lindja e fëmijëve shumë shpesh do ë thotë shpërbërje e romancës, humbje e lirsë, braktisje e idealeve për mirëqenien». Një zonjë e re, e përshkruar në faqen e parë të Neë York si «një shtëpiake nga periferia e cila bleu premtimet që liria ofron për gratë dhe erdhi në qytet për t’i jetuar ato», na tregon për premtimet që ajo belu: «Shansin për t’iu përgjigjur ndriçimit zbardhëllyes e civilizimit të Big Apple, sigurisht. Shansin për të konkuruar, sigurisht. Por më shumë se gjithçka tjetër, shansi npër të bërë pak qejf. Qejfi është ajo që na ka munguar».
Dashuri e përjetshme, romancë, qejf. The Big Apple. Këto shpresa i gjen relativisht rrallë në rendin e gjërave të këtyre të rriturve të dëgjueshëm, megjithëse jo në ato të fëmijëve, dhe të lëndon në zemër të lexosh për këto gra dhe jetën e tyre të re të guximshme. Një ish e martuar dhe nënë e tre fëmijëve flet për planet e saj: «… për të realizuar ëndrrat e mia të kohës së kolegjit. Do të nisem për në Nju-Jork për t’u bërë si aksh shkrimtar i famshëm. Po dështova, do të gjej një punë në botime». Ajo përmend një shoqe, një tjetër zonjë të re e cila «nuk kish jetuar ndonjëherë ndryshe veçse si bijë, grua apo nënë», por që sapo «po zbulon të jetë një mjeshtre e talentuar për punime poçerie». Ky gjenialitet prej fëmije – për të gjetur një punë në botime për t’u bërë një poçare e talentuar! – trazon imagjinatën. Pakënaqësia vizionare për jetën që bëjnë, burrat që kanë, mohimi i mundësive të vërteta potente të jetës seksuale prej të rrituri, në një farë mënyre të prek sa s’thuhet. «Është e drejta e të shtypurve të organizohen rreth shtypjes së tyre ashtu si ata e shohin dhe e përkfuizojën atë», këmbëngulin pa rreshtur toericienët në përpjekje për të zgjidhur çështjen e këtyre grave, për të bindur vetveten se ajo që po ndodh vazhdon të jetë një proces politik. Këto janë ithtare që nuk duan revolucin, por një «romancë», që besojnë jo në shtypjen e grave, por në shanset e tyre për një jetë të re sipas të njëjtit model të jetës së tyre të vjetër. Ato na tregojnë gjëra të trishta më shumë rreth asaj se ç’u ka bërë kultura sesa ç’u kanë bërë vetë teoricientët, e kësisoj na thonë po ashtu, kam frikë se lëvizja nuk përbën më një kauzë por një simptomë.