“Udhëtimi kinez”

Përkthyesi: Agron Tufa

(1986)

Nëse ia topit depërtueshmërinë,
e çliron nga kaotika,
ia zbut shkëlqimin,
ia krahason pluhurin,
atëherë ajo do jetë
krejt e egzistueshme.

Lao czi.

Dhe mbeta e habitur:
sa të qeta ujërat,
sa i njohur qielli,
sa ngadalë plluskon xhonka11 brigjeve të gurta.

Atdhe! klithi zemra nën pamjen e shelgjeve;
të tilla shelgje në Kinë,
me ëndje të përralltë lajnë ovalin e tyre,
sepse vetëm bujaria jonë
na pret përtej varrit.

Liqeni më flet:
po të kisha duar dhe zë,
sa do të të doja, sa do të të përkundja.
E di, njerëzit, janë makutër, përherë sëmuren
dhe grisin rrobën e huaj
për të fashuar veten.
Po mua s’më duhet asgjë:
se dhimbsuria është shërim.
Do të t’i vija duart në gjunjë,
si një kafshëz dhome,
dhe do lëshohesha nga lart
me zë si qielli.

Duke rënë, nuk bien,
zhyten në ujë dhe s’lagen
mëngët e gjata të pemëve.
Pemë, o shtëpiza të mia
të vjetra, – udhë!
Sa herë jemi parë,
dhe çdo herë, si në fillim,
shtanget fryma, merr zemra arratinë
me trastën krejt të zbrazët
nëpër trungje, nëpër kodra e gropa
të gjata e të gjera sysh ndër tempuj,
te pasqyra e altarit,
në dysheme.
Nuk brodhëm vallë mjaft,
që më në fund të kthejmë
në të vetmen rrugë të mbarë
të padukshme
pa i rënë kujt në qafë?

Kësulë-padukshmja,
rroba të hyjnishme, rroba prej syri,
duke rënë, nuk bien, zhyten në ujë e s’lagen.
O drurë, fjala dashuroj veç juve ju shkon.

Atje, në mal,
në këmbët e të cilit duket shtëpiza e fundit
dhe më sipër askush nuk kalon;
balli i të cilit nuk duket për shkak të reve
dhe nuk thonë, i ngrysur është vallë apo i qeshur, –
dikush banon dhe nuk banon,
është dhe nuk është.
Me madhësinë e një syri dallëndyshe,
e një thërimje buke të thatë,
e shkallares në krahët e një fluture,
e shkallares së hedhur nga qielli lart,
e një shkallarje, nëpër të cilën
të ngjitet askujt s’ia mban;
më të imët se vështrimi i bletës
dhe se fjala jam.

E dini vallë ju,
o pisha shkurtabiqe, shelgje lotues?
Varka e lëshuar
gjatë nuk bie në breg –
dhe as gëzim
për ç’ka ngjau,
as keqardhje:
të gjithë sot jemi këtu, kurse nesër kush e di?
dhe as arsye:
vetëmse frymët janë të përkryera,
të thjeshta, të patrembura dhe mëshiruese –
ngazëllimin e thjeshtë
asgjë nuk e ndal,
ngazëllimin e thjeshtë
që ngrihet si diell.
Varka e zgjidhur
noton pa vramendje,
dega e thyer
përtërihet, por jo nën këtë qiell.

Sapo të shoh
udhëtarin me rrobën të ndritshme, të bardhë22 –
Çfarë të bëjmë, nga t’ia mbajmë?

sapo të shoh
rrobën e bardhë, supet e vjetra –
më mirë t’i kem sytë gur,
zemrën – ujë.

sapo të shoh
ç’ka ngjet me njeriun –
do shkoja pas tij, duke qarë:
përsa ai të ecte, do ecja dhe unë, çapitesha
me po të tilla hapa të bindur.

Varka fluturon
përnën kaltrinë e njomësht,
qielli ngutazi ngryset
dhe me sytë e një tjetër safiri kundron.
E di ç’ka? mua kurrë s’më ka besuar kush
(si fëmija fëmijës, që
duke vdekur nga trimëria e vet
i kumton: po, dhe pastaj e groposëm
nën pishën e tretë). Kështu po të them dhe unë:
mua kurrë s’më ka besuar kush,
edhe ti s’do më besosh,
veç mos ia zër n’goje njeriu,
gjersa varka fluturon, dielli ndriçon
dhe në safir luan
gëzimi qiellor.

Çatitë, të ngritura për skajesh,
si vetulla të habitura:
Çfarë? vërtet? më bëhet zemra mal!
Terracat, prej nga përjetësisht
duket gjithçka që njeriut ia ka ënda të shohë:
brigje të thata, lumej të sermtë në të verdhemë,
kaligrafia jouniforme e shkurreve – pusullë dashurie,
dy kalimtarë thellë
i përulen sho-shokut mbi urën e gjirit
dhe dallëndysha në lugën e çajit
bart lartësinë:
pika për zemrën, infuzion shërues.
Megjithatë, në Kinë askush nuk sëmuret:
qielli di
të godasë në kohë
me gjilpërë të gjatë.

Fatkeq është
ai që kuvendon me mysafirë dhe mendon për punën e nesërme;
fatkeq është
ai, që bën punën dhe mendon, se ai po e bën,
dhe jo ajri e rrezet i prijnë,
si brushëzës, fluturës, bletës
kush merr një akord dhe mendon
se si do të jetë i dyti –
fatkeq është frikacaku dhe koprraci.

Po dhe më fatkeq,
është ai që nuk fal:
ai është i çmendur, nuk e di,
qysh vepron lejleku i lumit në shkurre,
si një sferë e artë
fluturon me vetveten
në qiellin e dhembshur mbi tokën e dhembshur.

I madh është piktori, që nuk njeh borxh tjetër
veç pengut të brushëzës lojcake:
dhe brusha e tij ndërkallet në zemër të malit,
depërton në lumninë e gjetheve,
me një goditje, me një drojtje,
mahni, trazim njëherësh
ai depërton në vetë pavdeksinë –
dhe pavdeksia lot me të.

Por atë që e braktis Fryma, prej të cilit
rrezja largon,
kush për të dhjetën herë në një vend
burim të pastër kërkon
kush ra nga duart e mrekullisë, por nuk thotë:
mrekullitë janë bosh!-
me nderim para tyre
qielli përkulet.

Me brishtësi e thellësi –
sepse vetëm brishtësia është e thellë,
vetëm thellësia zotëron brishtësi –
në njëmijë fytyra e njoh
atë që e ka parë, mbi kë ajo ka vështruar
prej sendesh të gurta, si prej të qelqtash –
thellësia e brishtë dhe brishtësia e thellë.

Kështu pra, ndizu,
o kandil i ngrohtë i perëndimit,
fanar, o grackë fluturzash!
bisedo dhe pak
me dritën tonë shtëpiake,
diell i brishtësisë dhe thellësisë,
diell, që po braktis tokën,
i pari diell i fundit.

Mund të jesh unazë fryme,
gur ujërash të kaltra,
zë, që flet me shurdhime
për kopshte të qashtra,-
po pse pra ia shkrep të qarit
koçia fluturuese,
era, rëra, të oqeanit
brigje shkretuese,
por të ndahem asesi
s’gjej vend ku të ndahem me ty.
O, i thjeshti njeri –
si krypa në ujët e detit:
as ligjërim, as fytyrë, as fjalë,
veçse kripë, jod dhe tallaz. –
Pa patur me kë të qash hallë,
vetveten vajton me maraz.
Ndofta ti je unazë fryme,
gur ujërash kaltërore,
zë, që flet me shurdhime
për kopshte përallore.

A thua edhe ne, si të gjithë,
si gjithkush
do të ndahemi?

Ata që dinë diçka
për pasionin më të shpejtë se fundi,
ata që dinë diçka
për botën më pak se një grosh –
le ta marrin, kujt i duhet, –
ata që e dinë, se ky molusk është pa margaritar,
që s’ka as edhe një shkrepse, qiri, kandil,
përveç flakës së ngazëllimit
duke ditur, nga vjen
tingulli dhe ndriçimi –
a thua do ndahemi, si injorantë të rëndomtë?

Jo më pak se shelgjet të rritesh në ujëra,
jo më pak se ujërat
të ndjekësh magnetët e yjeve,
jo më pak se i dehuri Li Bo të hedhësh një sy
në verdhësi, si hëna, vera
dhe jo më pak se guri të lëshohesh në fund,
të dashuruarit qofshin bashkë –

A thua na është thënë të ndahemi, si kopracë të mjerë
dhe të pagdhendur?

Flauta flautës i gjegjet,
jo prej kocke, jo prej druri,
por ajo, të cilën e mbajnë malet
ndër plasa dhe shpella,
telave u gjegjen po të tillë tela
dhe fjalës i gjegjet fjala.

Dhe yllit të mbrëmbjes, që ngrihet shpejt
i gjegjet lutja e zemrës sime:

Ti do nxjerrësh njëmijë yje
o ylli mbrëmbësor,
dhe ndër njëmijë lutje
digjet zemra ime,
ndër miriarda lutje për të njëjëtën gjë:
Fli,
vështromë mua, o miku im i frymëzuar,
shih, si shndrit kjo natë…

Nëpër rrugën e bardhë, nëpër retë e ftohta yjore,
thonë, ikën ata dhe ne do ikim dikur:
nga guri në gur duke kaptuar ujërat,
nga planeti në planet duke kaptuar ndarjet,
si zëri këngëzues nga nota në notë.
Të gjithë atje, thonë, takohen, të zbardhur
nga rruga e qumështit.
Sa herë – prehem – në pragun e ndaluar
mu avit zemra, sa herë ka rrahur,
duke iu premtuar s’di se kujt:
askush nuk më kërkon, askush nuk zemërohet,
nuk më lutet: rri me mua!…
O, jo nga brenga tokësore, është kaq mrekulli pas dyerve
të tokës.
Por sepse s’e dua, s’e dua mëkatin
tim,

sepse erdh koha të shkoj
ndjesë të lyp për të gjitha,
pse askush nuk mund të rrojë
pa këtë bukë të ndriçimit.
Erdh koha të iki andej,
ku gjitha janë prej përvujtnie.

Ti e di, kaq shumë të dua,
sa në ardhtë ora
dhe prej teje më ndan,
s’ka për t’ia dalë –
si qenka e mundur të harrosh zjarrin?
si qenka e mundur të harrosh
që lumturia gjakon të jetë
dhe hidhërimi nuk rreh të jetë?
Ti e di, aq shumë të dua,
sa nga kjo dot s’e shquaj
ofshamën e erës, zhurmën e degëve, jetën e shiut,
rrugën, e ngjashme me qiririn,
çka mërmërin terri i huaj,
dhe çka truri si shkrepse dogj,
madje dhe flutura e thatë
është trokitje fatkeqe në qelq.

Kur të vendosim ne të shkelim
pa ditur, çfarë na pret,
ne anijën bosh, të frymëzimit
me trap të lidhur keq,
me flatër të luspuar, në varkën pa remtarë,
dhe më të mirin/më t’keqin fund
me mend duke e marrë
asgjë pa lypur brenda:
për këmbim çdo gjë atje
i hedh kockat e fallit në Librin e Ndryshimeve3.
Kush ia sajoi ujit shkretinë? kush tha se sipër
luftë ka?
kush me farë zjarri, të mbillen kopështe
urdhër dha?
si bilbili – që më mirë vdes
se mos këndojë atë çka do,
se mos shkruajë në mëndafsh kohërash,
çka një popull s’ia del dot.
Kur ti t’i frysh bilbilit tënd,
o frymëzim, me bujë
mes steresë e shpirtit tonë do rritet
gjithkund yti ujë ,-
po ta dinte ai, shakullimën e vdekjes, dhe ti,
zbrazëti që faqe ujrash rudh,
o, sa dua ndjesë të lyp dhe këmbët të t’i puth.

Ta lëvdojmë tokën tonë,
hënën në ujërat e pafund,
atë që s’është me asnjë dhe me të gjithë,
që s’është askund edhe gjithkund –
me madhësinë e syrit të dallëndyshës,
një thërimje buke të thatë
e shkallares në krahët e fluturës
e shkallares hedhur ç’prej qielli lart.
Jo veç mjerimi e keqardhja –
të zemrës janë frerë të artë,
po ajo çka buzëqesh –
uji i përralltë.
Të vyerat degë t’i lëvdojmë, larjen e errët
në qelq të gjallë
dhe shpirtërat gjithësa, të pagjumë
mbi çdo farë në vlagë.
Dhe ajo çka shpërblim është,
së keqes i vihet barrikadë,
që si kopështari në kopësht, –
për tokën është lëvdatë.

_____________________________________

1- Xhonka = varkë e vogël kineze. (Shën. përkth.)
2 – Libri i ndryshimeve = libër falli në Kinën e lashtë, i quajtur: “Ixzin”. (Shën. përkth.)
3 – Rrobja e bardhë në traditën kineze tregon shenjë zie. (Shën. përkth).