Maria, Maria

Teatri i Mynihut është si një shpellë stalagmitesh. Jugendstil hap gojën e përbindëshit. “In bocca al lupo” do të thotë ndoshta përafërsisht “paç fat në gojën e ujkut”. Ornamentet rrjedhin dhe lakohen, konturet mbërthehen fort dhe zambakët brejnë mish.
Pjesët teatrale me pak personazhe dhe me një dialog tepër të rëndësishëm bëjnë teatrin. Dhe kështu historia bëhet stivë, male dhe male pas erës së nxehtë, nga stalagmitet kullojnë pikat, dhe përqark garderobës së Maria-s, rrjedh lumi. Gjithçka në lumë, pikat e vjetra shkumëzojnë së bashku, murmurojnë dhe murmurojnë, bien përsëri, hopla në shi e në erë, dhe çdo ditë e për disa vjet, – që nga viti 1935, maria qëndron në lumë dhe kreh flokët e saj të artë.
Kostumistja është vozitëse. Ajo quhet Christel dhe është e moshuar. – Ti nuk më njeh më, Christel, i lakohem unë asaj në dialektin e Bavarisë.
Si jo, thotë ajo mbyturazi, dhe shikon në lumë. Në një pikë noton portreti im, ajo më njeh dhe mua më duhet të përkthej. O Zot!, thotë Christel, dhe shikon ende në lumë, ato ishin kohë të fisme, thotë ajo, si ju të dyja, ti dhe Maria, nëna dhe bija që pret, dhe N. ishte biri, dhe K. ishte njerku, o Zot!, thotë ajo, edhe ai tani ka vdekur, K. ka vrarë veten. Dhe murmuron më tej në lumin murmurues dhe gjaku i ngjitet faqeve dhe e bën atë të re. O Zot!, si qëndronte E., cjapi i plakur, gjithnjë te rrugica dhe i etur për seks brente kravatën e tij, po të shikonte këmbët e Maria-s, o Zot! O Zot!, murmuron ajo, dhe përkulet edhe më thellë mbi lumë.
Kush pi nga unë, do të shkojë te N., kush pi nga unë do të shkojë te K., te E., murmuron lumi, te nëna, te bija, dhe te shpirti i lig, murmuron ai.
Maria rri në një karrige të lartë. Christel-i nuk dëshiron të më lerë të ngjitem sipër, megjithëse i them, që në gjimnastikë kam pasur notën më të mirë. Sonte ajo duhet të luajë një pjesë teatrale të një mode të re, në të cilën dashurohet me një gomar. Këtë e bën me mjaft vështirësi, dhe prandaj tani ajo ka nevojë për qetësi, pëshpërit Christel-i.
Maria i ka ngritur kaq lart këmbët e saj shumë të bukura, saqë unë nuk mund të arrij dot as te majat e gishtërinjve.
Ajo nuk lë askënd që t’ia puthë këmbët. Është përshtatur në të mirë të shoqërisë, pëshpërit Christel-i, dhe sjell ujë lumi, dhe mbush një çajnik. – Maria është e dashuruar pas finesës angleze, pëshpërit ajo. Dhe pasi vë rregull, merr vetëm gjethet e pathyera të çajit Darjeeling. Ky personazh i vogël, i moshuar, pa zot, me këmbë të shkurtëra po aq sa edhe krahët, me pjesën e mesit mjaft të rëndë, dhe me ëndrrat e fshehura përtej tokës sonë, i zgjedh gjethet e çajit si bizelet në përralla.
Më ler të shkoj te ajo, Christel, them unë, sepse dua të shkruaj për të një histori.
Por në këtë çast, Maria thërret që nga lart-poshtë:
O Zot! Ajo dëshiron të shkruaj një histori! A nuk luan ti më në teatër?
Jo, thërras unë, nga poshtë-sipër. Kurrë. Kurrë më.
A nuk je ti ende e bukur si më parë, thërret ajo, dhe përkulet poshtë duke m’u përgjëruar. Sytë e saj bluqiellorë kullojnë mbi flokët e mi, dhëmbët e bardhë fluskojnë mbi fustanin tim.
Çajniku fërshëllen.
Por ajo më rri ende shumë larg, Christel, ajo më qetëson, thërret ajo, ajo do të luaj përsëri teatër, thërret ajo, dhe tërhiqet sërish duke qeshur lart në karrige.
Asnjë intervistë, asnjë fotografi, asnjë dedikim, asnjë koleg, kurrfarë klubi, kurrfarë thashethemesh, më pëshpërit mua Christel-i. Dhe ia servir asaj atje sipër çajin me ujë lumi.
Po unë dua patjetër të zbuloj një histori.
Ajo qesh fort atje sipër, kolovitet në famën e kohëve të shkuara. – Unë i dua historitë e shpikura, thërret ajo me një zë të lartë, duke qëndruar shumë larg meje, gati-gati pranë qiellit. Dhe karrigia e saj mbetet e ngulur fort me të katër këmbët në tokë, por toka nuk është elementi i saj, dhe gjithashtu as qielli.
Ajo është një krijesë ndërmjetëse. Unë nuk flas për zanat dhe nimfat, etj-etj. Nuk e di as vetë për çfarë duhet të flas, kur Maria shkon kaluar mbi karrige në ajër.
Dhe ndërsa ajo pi çajin, bën magji, dhe shpërfytyrohet para meje atje lart mbi karrige, mua më duhet ta pyes: Kush jeni ju?
Kjo grua bjonde më fton mua: në mesnatë, në rrugën Maximilian, në restorantin tonë. Atje mund t’i pyesësh të gjithë për mua. Kë, pyes unë.
Por ajo qëndron tepër lart atje sipër, dhe petku i saj madhështor zgjerohet edhe më, dhe ajo fluturon mbi lumë drejt skenës.
Në mesnatë unë gjendem në vendin e caktuar për takim. Asnjë resotrant dhe asnjë klub nuk është i hapur. Ngrij nga të ftohtit, prandaj lëviz para-mbrapa, varem dhe gati sa nuk bie, eh, këmbët e gjata nuk janë për kalldrëm. Ç’kërkon këtu, ky kalldrëm i çuditshëm? Por, kur dëgjoj dymbëdhjetë goditjet e këmbanës nga Kisha e Petrit, më shfaqet hëna mbi portë dhe lexoj tabelën numër 7. Shtatë, shtatë, shtatë, vërshëllejnë nën hundë shtatë kabalistë të vegjël, dhe mbasi e godasin pentagramin, thyhen më dysh duke qeshur Zoti i di përse, dhe zhduken tutje.
Dhe pastaj dera numër 7 hapet me vrull, dhe një rrymë drite bie mbi kalldrëm, dhe dëgjohet një Bolero, dhe vrik shfaqet një kompani kamarierësh me frakë të zinj dhe përparse të bardha të gjata, që më udhëheqin sipas ritmit të Boleros, duke më mbajtur nga krahët, tamam si një valltare në pas-de deux me shumë të zezë e të bardhë, dhe kështu më çuan te një tryezë.
Aty rrinte një burrë i moshuar me një gazetë dhe me fytyrë të vrerosur, i cili ndoshta as që e vë re faktin që unë jam ulur pranë tij.
Ku ndodhem, pyes unë.
Në bar-restorantin Maximilian, përgjigjet, pa u shkëputur nga gazeta.
Si kështu? Në kthinat e bar-restorantit Maximilian? Po ato nuk ekzistojnë më që prej shumë kohësh, dhe në vend të tyre, tani ka një dyqan mode.
A nuk do të vijë Maria, pyet i moshuari, në vend që të përgjigjet.
Si jo, them unë, ne kemi lënë takim këtu. Dhe kush jeni ju?
Unë kujdesm për gjërat e saj themelore, thotë ai, dhe kridhet sërish në gazetën e mbrëmjes të Mynihut.
Sa është ora, pyes unë pas disa çastesh, në të cilat nuk ndodh asgjë tjetër përveç shkumëzimit të kohës brenda meje.
Këtu koha shkon mbrapsht dhe jo përpara, thotë i moshuari. Këtu kohët lëvizin lesheli, sikur këtu poetët të mudnin ta kapërcenin kohën, njësoj si gjuhën – me vitet si me fjalitë, me ditët si me fjalët, dhe me sekondat po kaq rrjedhshëm sa edhe me mendimet.
Tutje, thotë një kabalist i zbehtë në pasqyrën e verbër mbi tryezën tonë, tutje, thotë ai, tutje ikën koha, thotë ai, folje: ik tutje!, thotë ai, dhe zhduket.
Mesaduket, sonte do të vijnë përsëri gjithë zotërinjtë e kohërave, për të mbajtur shënime dhe për të fshirë, thotë i moshuari, i fshehur pas gazetës.
Kë do të fshijnë, dhe çfarë, pyes unë.
Maria, Maria, Maria, vajton mbyturazi i moshuari, ajo nuk ka më kohë për mua, edhe gazeta është gjithashtu e ditës së djeshme, vajton ai mbyturazi dhe rri mënjanë.
Dhe ja ku vijnë poetët, njëri pas tjetrit. Ëndërrues, flakë bredharake, vetmitarë apo koka më vete.
Sternkind dhe Vedheim, i paraqet i moshuari zotërinjtë, Toller dhe Mühsam.
Ja, ku po vjen këtu, edhe rrethi apo shoqëria kozmike: Klages, Volfkehl, Schuler, si edhe Mann-Clique. Dhe po ashtu: Thoma, Vassermann, Lautensack, Becher, Ball.
Shampaanjë dhe haviar, thërret Wedeheim-i, në frak e në cilindër, godet me kamzhik mbi tryezën tonë dhe ulet.
Kur do të vijë ajo, e adhuruara jote, ajo “gjëja në vetvete”, flet i ngjirur zoti Sternkind, dhe rri në përgjim me një humor të shplarë në gojë, pranë Wedeheim-it.
Toller dhe Mühsam qëndrojnë bashkë me Becher-in në tryezën fqinjë, rrethi kozmik ulet më tej, dhe Mann-Clique akoma më para. Thoma-i ulet te ne. Vassermann-i, Lautensack-u dhe Ball-i, ulen pranë banakut.
Zoti Ball është vetëm në një udhëtim kalimtar, më shpjegon mua, i moshuari. Por unë e dëgjoj atë që nga larg të përshtatur mrekullisht me situatën: Këtu ndodhet një shumë e madhe gjenialiteti në rrugë e sipër. Të murosesh, atje ku guxojnë të shtegtojnë shpirtërat, citon Vassermann-i, me zë të lartë, Daniel-in.
Lautensack-u flet vetëm për veten: këtu lutet një kraharor burri për një kurvë, flet ai kuturu.
Një burrë i thatë e i gjatë ngjitet lart, ngre edhe një herë këmbën dhe pastaj gjendet me një hap mbi tre tryeza. Ai e shkëput majën e hundës dhe gishtat e gjatë, dhe ato bëhen më me majë dhe më të gjatë, për të arritur deri tek ata, të cilët ai dëshiron t’i kapë e t’u marrë erë.
A ka ndonjë lojë komike ndërmjetëse?
Ky është klouni metafizik që më me ëndje luan rolin e një “shpirti të vogël”, thotë i moshuari. Valentin-i, e paraqet ai atë, para meje.
Dhe ai burri i vogël atje prapa, e ka bërë tashmë udhëtimin e largët nga Augsburg-u, thotë i moshuari, për çunakun e njomë me kitarë nën krah. I rruar keq dhe i palarë, Valentin-i e merr hundën mbrapsht dhe vjen e ulet pranë tij.
Ky njeri nuk dëshiron të bëjë asnjë shaka, më sqaron i vogli mua, sepse është vetë një shaka, thotë ai, dhe tërheq i shfrenuar hundën e Valentin-it.
Dhe çfarë jeni ju, e pyes unë.
Unë jam i pangopshëm, përgjigjet ai, dhe provon një akord në kitarë.
Çunaku nga Augsburg-u është i zgjuar dhe i pacipë, më paralajmëron mua i moshuari me një mënyrë atërore.
Dhe kush është i turpshëm, a është ai me të vërtetë i turpshëm, pyet çunaku i njomë dhe provon sërish kitarën.
Ai quhet Schveikart, pëshpërit Wedeheim-i, megjithëse nuk shkruan, ne e tolerojmë sepse ai është drejtues i bisedave të saj, është për një farë kohe drejtuesi i saj, dhe në kohë të caktuara, edhe burri i saj.
Asnjë grua, pyes unë, asnjë aktor, asnjë kritik teatri?
Një zonjë hermetike, kalamendet zoti Thoma me helm, me një shqiptim shumë të keq, histerike, me një ndjeshmëri false dhe me aftësi shpikëse gomerësh.
Gratë, për çfarë mund t’i duhen gratë, pyet i moshuari, aktorët për çfarë, pyet ai, dhe kritikët, thotë ai, ajo nuk lexon kurrë asnjë kritikë.
Një zukatje në ajër. – Jo, ku po vjen ajo, thotë i moshuari, dhe bëhet më i ri.
Bolero shpërthen si një stuhi. Dyert fluturojnë. Ajo vjen e shoqëruar nga një burrë i ri, ndërsa Bolero rritet e rritet pafundësisht.
Shampanjë, thërret Wedeheim-i, haviar, thërret Sternkind-i, dhe kamarierët vërsulen me shpejtësi. Zotërinjtë te banaku i barit sillen përqark, ata të tryezave ngrihen vrik në këmbë.
Ajo po vjen. O zot! Ajo është e vogël. O zot! Sa e njomë është! Unë do të martohesha menjëherë me të po të isha burrë, por ja që jam grua dhe më duhet të përmbahem!
Ajo ulet në tryezën tonë dhe e puth në faqe të moshuarin, dhe Bolero ndërpritet. hans-i i vogël, e quan ajo të moshuarin, me sy shumë të kaltër.
Burri i rri si i ndrojtur qëndron në njëfarë largësie. Ajo i bën me shenjë nga tryeza jonë.
Unë e njoh atë jo prej shumë kohësh dhe nuk më pëlqen që ai më nervozon.
Ky është zotëria, për të cilin ju kam treguar, thotë ajo. Trashëgimia juaj. Ju e dini, unë e vlerësoj atë jashtëzakonisht. ne u endëm sonte në “Parkun” e tij, sepse biseda jonë ishte tepër intensive, thotë ajo, dhe si e shikon me admirim, dhe si qesh ajo me atë! – Ju lutem të më falni për vonesën.
Burri i ri u jep dorën të gjithëve. Ashtu siç e shoh fytyrën e tij në dritën e qirinjve, mundem të dalloj se nuk është rinia e moshës së tij që e bën atë të duket këtu i ri, ngaqë unë mund të shoh mirë, se ai tashmë e ka mbërritur vjeshtën.
Ju jeni të vdekur, thotë Maria, ndërsa unë jetoj ende. Dhe u thotë të gjithëve “gëzuar”. – Besoj, që do t’ju interesojë, si e kalojnë njerëzit e njëjtë me ju, kohët e fundit.
Në kohën e perëndimit të dijes, në natën e Iluminizmit, po ndriçon edhe një herë purpuri i miteve, shpall burri i ri, seriozisht dhe miqësisht, kumtin e tij.
Përfytyroni, e ndërpret Maria atë, megjithëse ai kish ende për të thënë, – shtëpia ku banon është e kuqe, ai thotë që ajo është përskuqur nga lindjet e perëndimet e diellit, një tablo e bukur, por të tjerët thonë që ajo është vetëm një shtëpi me tulla, dhe pastaj ikin për të sjellë një komision provimi me ndërtues e pronarë shtëpish, dhe duan ta kundërshtojnë atë hapur, dhe pastaj ta vulosin, damkosin, dhe ta shkatërrojnë.
Kjo është humnera ekzistuese ndërmjet përgjërimit dhe realitetit, thotë burri i ri. – Pa dialektikë, ne mendojmë menjëherë, më trashësisht, por megjithatë gjithçka duhet të ndodhë: pa atë! – thotë ai, dhe nuk dëshiron në asnjë mënyrë të luaj në plan të parë.
Llomotitje, thotë çunaku i njomë nga Augsburg-u.
Valentin-i vë një topth te hunda. thomas-i ngjesh tul buke te veshët. Toller-i i bukur dhe i pikëlluar thotë: Pas vitit 1919, edhe unë nuk mund të kem asnjë lidhje me realitetin. Becher-i dhe Mühsam-i përplasin gotat e shampanjës dhe i hedhin poshtë. Rrethi kozmik tanimë ka shpërthyer. Mann-Clique-u ka ndenjut ulur. Zotërinjtë te bari hepohen bashkë me gotat e rakisë.
Wedeheim-i dhe Strenkind-i ngrihen, çapiten dhe mënjanohen. Ata duan ta marrin burrin e ri në mbrojtje. Por flatrat e tyre janë tepër të shkurtëra, dhe Maria i çon ata te vendet e tyre. Ky burrë i ri, ka një fushë tjetër interesash, thotë ajo, dhe përveç kësaj unë besoj që ai është i ri, dhe nuk ka nevojë as për mbrojtje, as për paterica. Ai erdhi këtu bashkë me mua vetëm për të shikuar në të kaluarën. Ai është në njërën gjysmë të tij, elektik, dhe interesohet pikërisht për këtë gjë. Sepse koha juaj, thotë ajo, dhe kthehet nga unë, është barbare. Nëse do të isha po aq e re, sa edhe ju në kohën tuaj, nuk do të luaja më kurrfarë teatri.
Po, atëherë, çfarë do të bëje, pyet drejtuesi i saj, që unë të mos e humbas linjën tënde themelore.
Do të kërkoja diçka të dobishme kundër superfuqisë së fundit pa rrugëdalje, thotë ajo me një zë të lehtë dhe duke qeshur.
Po, çfarë? – pyes unë dhe shikoj sesi shoqëria po dëgjon duke u argëtuar.
Do të përkëdhelja njerëz të moshuar dhe do të peshoja fëmijë të sëmurë.
Shoqëria shpërthen në një të qeshur kumbuese.
Unë do të doja fëmijë të shëndoshë, thashë unë, dhe e lashë shoqërinë të qeshte, madje dhe Toller-i i pikëlluar qeshte, edhe burri i ri serioz ndjente një feksje.
Pas këtij kundërshtimi do të shkoj në shtëpi, thotë Maria, që nuk ka fëmijë. Atje në shtëpi unë jam vetëm me kujtimet, dhe nëse jo për fëmijët e mi, atëherë për ata të të tjerëve, dhe nëse për asnjë të gjallë, atëherë për gjithë të vdekurit.
Po përse keni ardhur këtu sonte nga “Parku”, edhe poetët kanë ardhur por si është e mundur që nuk ndodhen këtu, ata të kohës suaj?
Koha, thotë Maria, më tutje një kabalist, i vërshëllen asaj në vesh. – Kur unë fillova të luaj në teatër, nuk kishte kurrfarë kohe, koha kish ikur tutje, në Gjermani asokohe nuk kishte asnjë poet, prandaj duhej të fluturoje në kohëra të tjera, dhe kështu klika e shvabëve filloi të hasej në një gjatësi tjetër vale, në mesnatë, në kthinat e rrugës Maximilian. Dhe nisën të vinin përherë e më shumë poetë të Mynihut. Që nga viti 1935, ata kultivojnë këtu shoqërinë e tyre.
Dhe çfarë bëni ju, me poetët?
Ajo buzëqesh dhe i ledhaton çunakut të njomë gishtat e pistë.
Ajo e kthen gjithçka mbrapsht, thotë Valentin-i, dhe pjesa e pasme e kokës me flokë të rrallë i varej atij idiotisht mbi kraharor, ndërsa fytyra e shtangur i varej në kurriz.
Dhe çfarë bëjnë poetët me ju?
Wedeheim-i ngrihet vrik, vë cilindrin në kokë, dhe godet me kamzhik tryezën.
Kafsha e vërtetë, e egra, kafsha e bukur.
Porta kërcëllon, një kamarier nuk e lejon dikë të hyjë brenda, dhe ata shkëmbejnë fjalë të ashpra.
Kamarieri vjen dhe njofton Maria-n: Një burrë hundëhollë ndodhet te pragu dhe thotë që është dramaturgu i teatrit, dhe që ju i keni borxh një shpjegim.
Nga ç’kohë vjen ai, pyet Maria.
Nga kohët e fundit fare, thotë kamarieri me përbuzje.
Ah! Maria qesh. O zot! Ajo qesh, ashtu si mund të qeshë vetëm ajo.
Unë jam megjithatë vetëm një aktore e vjetër e një teatri bulevardesk, dhe nuk besoj që mund t’i kem ndonjë borxh zotërisë, çfarëdoqoftë. Tani është shumë vonë dhe nuk dua të makijohem më.
Dhe ajo qesh plot dritë.
Dramaturgu tani ndodhet te dera dhe poetët bien në këmbët e tij.
Wedeheim-i thërret: Shampanjë! Dhe kamzhiku i tij copëtohet mbi sipërfaqen e tryezës. Maria e copëton atë me qeshjen e saj. I copëtuar ai merr këmbën e saj të bukur dhe e vendos i etur në zverk.
Qirinjtë janë djegur deri në fund, por rifillojnë të flakërojnë.
-Nata nuk do të gdhihet më, thotë Maria, a ju bëri mirë të gjithëve, dashuria ime e pafund.
A duhet ta shoqëroj ende atë, për ta pyetur në detaje, dhe ndoshta për të mësuar edhe disa fakte të tjera në mënyrë që të më besojnë?
Sigurisht, thotë ajo, dhe më merr mua nën mantelin e saj.
I moshuari nuk e di ç’mund të shkruhet ende, çfarë ka mbetur për t’u zbuluar akoma, dhe në ç’mënyrë mund të gjendeshin informacione të tjera.
Nga kisha u dërgua këmbana e orës një. Ne fluturojmë dhe pastaj zbarkojmë në atë të shtratit të të saj artë. Ajo është e tëra nën veshjen e mëngjesit.
Nën një fustan mëndafshi, nën një fustan mëndafshi. Duart kalojnë mbi nënkresat, dhe mbesin të varura te bathrat.
Tani ajo është e bardhë, tani ajo është e verdhë, qëndron drejt në shtrat, ledhaton flokët e mi, kthehet mbrapsht, qëndron lart, shikon larg:
Dikur shkruaja edhe unë, qesh ajo në largësi, dhe bashkë me të duhet të qeshin edhe engjëjt e artë që mbrojnë shtratin e saj.
Kam pas shkruajtur letra dashurie, qesh ajo, por tani nuk shkruaj më.
Sepse nuk jeni përsëri e dashuruar, e pyes unë, e parehatuar ndanë të shtratit të artë.
O, thotë ajo, e dashuruar jam edhe tani. Ai është një aktor nga Amerika. E kam parë njëmbëdhjetë herëe filmin e tij të ri. Mund të kish qenë ai që do ta dashuroja me të vërtetë, thotë ajo, e tëra bjonde.
Por kjo më frikëson mua, më pështjellon, dhe sakaq aty gratë e moçme ngjiten mbi malet boshe përqark, dhe ulërin era, dhe aty ulërin ujku, dhe ngjitem edhe unë gjithashtu.
-Maria, a duhet të të pyes nëse flet kështu, sepse kështu duhet të flasësh.
-Mirëpo nuk mund të jetë më ai që do ta dashuroja, unë tani jam tepër e vjetër, dhe ajo e çon fjalën time më tej, dhe qesh me fjalinë e saj.
-Po çfarë ndjeni ju? A duhet ta di unë këtë gjë?
-Lehtësim, thotë ajo, unë nuk duhet të vuaj më.
Dhe ajo ngjitet lart dhe qëndron drejt:
Nuk dua të njoh më kurrfarë njerëzish të huaj, nuk dua të shoh më kurrfarë vendesh të huaja, as të lexoj kurrfarë librash të huaj. Ti dëshiron të shkruash diçka, atëherë shkruaj, dhe ajo më dikton mua me trurin e saj të ndritshëm:
Nuk kam më kohë, sepse duhet të bëhem, e tëra. Madje, duhet të arrij që të mbulohem me vetveten, përndryshe do të çahet dhe thërmohet gjithçka. Çarja dhe thërmimi është diçka e tmerrshme. Diçka çjerrse, shpuese.
Dhe më tej ajo thotë:
Kam filluar të luaj teatër në vitin 1956, saktësisht. Unë luaja Temple-in te pjesa “Requiem për një murgeshë”. Faulkner-i, më mori me vete në Yoknapatavpha. Ne qëndruam atje në jug nën një pemë. Kam ndenjur gjatë e ulur dhe dalëngadalë munda ta shmang pasaktësinë, dhe pastaj pasi rrija kaq gjatë e ulur, mund të filloja me saktësi. Dhe që atëherë rruga ishte e gjërë dhe puna e mundimshme. Dhe ende, edhe për shumë kohë nuk do të jem pranë fundit, sepse asnjë shqetësim nuk duhet të më kalojë më pranë, betohet ajo me vetëdijen e saj të kthjellët. Në qoftë se vdes, duhet të dish ta mbulosh vdekjen, thotë ajo edhe një herë, si të përsëriste një formulë.
Pastaj në dhomë bie qetësia. E shkuara nuk ekziston më, realiteti është vetëm një qetësi, e ardhmja qëndron gjithnjë përtej kohës.
Në tryezën e saj të natës mblidhen portretet e të vdekurve: i moshuari që ruan gjithnjë linjën e saj themelore, një burrë i bukur me kaçurela të zeza, dhe nëna. Po, nëna vë duart mbi Maria-n e vogël. Kush është ai burri me kaçurela të zeza?

Dhe duart e shpalosura kalojnë mbi të linjtat,
dhe ëndërrat pas puthjeve të saj ngrihen nga pëlhura,
dhe unë mendoj, dëgjoj ende të qarat e saj,
dhe ajo thotë: ne të gjithë duhet të vdesim një ditë
por pastaj qesh dhe thotë: Ky këtu, ishte pasioni im.

Dhe pasioni, pyes unë, përherë qëndron bmi gjithçka, sepse ajo qesh akoma plot dritë.
Në kujtesë më ka mbetur më shumë mundim se pasion, thotë ajo, dhe ledhaton kaçurelen e zezë te balli i burrit në fotografi.
Mos duhet të të pyes: A të ka pasuruar kjo histori?
Jo, por më ka formuar, thotë ajo, – dhe pastaj zhytet krejt brenda meje duke qeshur.
Unë duhet të kem fjetur mirë ndanë të shtratit të artë. Dhe kam ëndërruar se si një zog i zi më ka mbajtur në krahë gjer te shtëpia.
U zgjova në shtëpinë time. Fytyrën e kisha të lagët, fustanin të zhubravitur, këmbët krejt të fryra nga këpucët e larta.
U gjenda në një shesh dhe shkova në kafenë më të afërt. Atje takova një nga të njëzet e shtatë mikeshat e mia të bukura. Jo, thoshte ajo, sepse e njeh Maria-n, sepse edhe ajo luan në teatër, nuk besoj asnjë fjalë, thoshte ajo. Që prej pesëdhjetë vjetësh Maria nuk tregon asgjë për veten, prandaj ka pasur thashetheme, një pyll thashethemesh, të cilin nuk mund ta përshkojë askush. E si mund të ketë folur ajo me ty, për vetveten? Madje, edhe natën në shtrat, ajo paska folur për të vërtetën?!
Ah! Mos diskuto më tej. Kurrsesi, thoshte ajo, gjithçka, ti vetëm e ke parë në ëndërr, shpirtja ime.