Zonjusha nën mjegull

Autorja: Violeta Allmuça

Fragment

Ajo vërtitej në duart dhe trupin e tij. Befas dëgjoi zërin që përballej para saj me të gjithë mungesat e asaj nate. .
-Unë të dua, të dua shumë, – i tha Enkeli, ndërsa ajo lëkundej poshtë tij. – Të lutem eja ta bëjmë… .
Ndjesia se nuk mund t’i përgjigjej, iu fashit. Më tepër i duhej të merrte vendim para vetes.
Kapitullim ndjenjash, mendoi me vete. Prej këtu fillon rënia e njeriut. Është vetëm një ide kalimtare, thuajse e pranueshme. Ka vetëm një skaj. Atë të dashurisë, mendoi duke u rrëmbushur. Ai trup pranë saj tani ishte i qetë. Enkeli vërtitej brenda qetësisë. I dukej se kishte dalë nga zbraztësia.
-Çfarë ka brenda tij, – foli duke i prekur me gishta supet. – Asgjë tjetër veç teje, iu duk sikur iu përgjigj një zë i brendshëm. Veçse dua të më duash, të më duash aq shumë, sa duhet të dojë njeriu.
Të nesërmen ajo u zgjua brenda tij në një mënyrë tjetër. Ai e afroi pranë vetes, sa që ajo u ndje sikur zemra i rrihte njësoj me ritmin e tij. Enkeli i tha se atë ditë ishte më e bukur, se i kishte pëlqyer më shumë se kurrë, se bota e tyre ekzistonte brenda të gjitha gjërave në mënyrën më të mirë.
Kur ndihesh mirë brenda vetes, atëherë asgjë nuk është vrazhdësi, por vetëm një mall. Njeriut nëse i shkaktohet një mungesë, ose nëse i mungon diçka brenda vetes, kjo nuk përbën fundin, por vetëm fillimin.
-Duhet t kuptosh Jona, se në kryejmë detyrën për të gjetur një pikë të rëndësishme si të lidhemi me njerëzit, për të ngjitur atë që është thyer brenda tyre.
-E pse? – pyeti ajo.
-Sepse kjo është përpjekja jonë në këtë botë të ngatërruar. Ai nuk ndodhej më aty. Jonës i mbeti në buzë puthja e tij e fundit. Pas atij çasti ajo ishte një qenie që e kishte harruar atë që tani mungonte, ajo shtrëngoi në shpirt një dashuri.
Të dua më shumë se të gjithë, të dua krejt ndryshe, – thirri me zë të lartë. Në një çast harrese, mendimi kishte rrëshqitur e kishte ngecur aty ku duhej. Dalëngadalë kish filluar ta mbante brenda gjoksit fytyrën e tij, që ishte gjithçka përreth saj. Ajo kishte një domethënie e, ndoshta, në këtë mënyrë, po shikonte më qartë se ishte e vërtetë.
Ai e mori në krahë sikur ajo të ishte e vogël. Pikërisht atë natë ajo do të harronte gjithçka. Njeriu vuan, vuan mungesën e asaj që fshihet pas vetes.
Cili është ai realitet që fshihet brenda formës, duke dalë për t’u shmangur tërësisht jashtë njeriut? Atëherë Jona ndjeu se po endej në disa hapësira ku jeta ashtu si dhe fara që mbinte ishte shenjë e mbijetesës.
Kishte kaluar afro një vit që ndodhej në pavionin e kirurgjisë, ku gjithsesi njeriu pranonte të mbetej gjallë. Tani ishte bërë një personazh që në rradhë të parë ra në ujdi me veten se duhej të bëhej diçka. Natyrisht, ishte në ankth. Por Enkeli shpesh e kish thënë se nganjëherë njeriu vuan nga disa gjëra të kota. Diçka duhet parë me mospërfillje, thoshte ai, për shembull, ndërlikimi i mbijetesës. Njeriu duke kërkuar nëpër kohë, di të zgjedhë atë që është një shkak për të mos qëndruar në një vend. Ndoshta kjo përbën një vogëlsi për t’u larguar nga e shëmtuara. Një ditë të bukur, kur njeriu është kthyer nga vdekja, gati i përhumbur, thotë se mbijetesa ka lindur nga vuajtja. Pas gjithë kësaj, diçka mund të mos jetë ashtu siç e dëshiron. Veçse kësaj i thonë, të jesh apo të mos jesh? Çështje ekzistence!
Kur doli në rrugën e spitalit, Jonës nuk i kujtohej asgjë prej gjëje nga ato që i kishte thënë Enkeli. Ishte vjeshtë. Natyra me ngjyrën e verdhë iu duke e vetmuar. Era frynte mbi purpurin e pemëve, duke iu dhuruar si shpërblim udhëve, gjethe të magjepsura që ishin zgjuar nga gjumi. Si mund ta mohonin ato vetveten duke u fshirë nga parajsa e tyre, për të hyrë në një botë tjetër që nuk ishte bota e askujt?
Epo gjithçka mohon atë që është e kotë, thuajse e vonë brenda vetes, për të qenë e bukur. Ajo nuk e kuptoi se me kë po fliste, kur u përplas në korridor me profesor Ilirin.
-Më fal, – tha ai.
Jona çuditërisht pa një fytyrë gati të zbrazët, në të cilën nuk thuhej asgjë.
-Mbrëmë natën vonë, një njeri iku nga kjo botë, iku duke ngrënë me dhëmbë fletët e mbijetesës.
Fytyra dhe njeriu ngjajnë shumë me njeri-tjetrin. Kur fytyra është e butë, sigurisht që brenda saj varet një njeri që thuajse nga një shkak i mirë merr një trajtë të vërtetë. Por, në fund të fundit, kur gjithçka rëndon mbi njeriun, atëherë ai tjetërsohet dalëngadalë. Teksa sheh fytyrën në pasqyrë, ai jeton bashkë me tmerrin. Është, apo nuk është ai vetë jeta apo vdekja?
-Mos qaj, – dëgjo nga afër zërin e një gruaje. Është herët të qash.
Ajo me siguri mund t’i fliste diçka, por atë çast nuk mundi të thoshte asgjë. Një dhimbje gati e padukshme endej përreth, duke e ndjekur pas. Kishte rrëzuar lotët mbi njeriun që do t’i mungonte përgjithmonë.
Enkeli bëri një lëvizje pas trupit të saj. Duart e tij gati i mbështollën trupin. Jona as që e vuri re përse ai iu gjend përballë.
-Njerëzit kanë lindur edhe për të shijuar lotët, – tha ai. – dhe të them të drejtën nuk është një akt që më pëlqen.
-I pranoj lotët si një gjë e natyrshme, – iu përgjigj ajo, – sepse, pothuajse, ndodh tek të gjithë njerëzit.
Ai qeshi. Jona mendoi atëherë se para vetes kishte një njeri tjetër, të ndryshëm nga vetja. Edhe pse e vuri re këtë ndryshim, arriti të kuptonte se energjia e tij e plotë ishte e pacënuar nga asgjë. Ndoshta në këtë moshë njeriu ndjen çdo çast zërin e jetës, thith nga ajo atë që i nevojitet më shumë. Madje jeton në ndryshim të hapur, brenda asaj trajte. Por befas një ditë, fijet që të lidhin me rrjedhën e gjallë këputen dhe bëhen copë e çikë.
-Duhet ta kuptosh një ditë, shpirt. Jetojmë fare pak në të njejtën rregullsi të botës dhe në një parregullsi njerëzore. Në fund të fundit, vërtitemi rreth tyre, në një pjesë të zbrazët, gati të skajshëm nga kënaqësia tek zhgënjimi.
-Ah, ti ëndërron. Sa mirë. Të shohësh ëndrra nën mjegull, të plakesh një ditë në shkretëtirë si mjegulla. Ëndrra pa të ardhme, pa të shkuar, ëndrra që vetëm na fusin frikën, një farë mizorie ku nuk gjen kurrfarë gjëje.
Jona kujtoi se po fliste me veten. Por ai ndodhej para asaj, gati me një pamje nervoze. Vërtitej nëpër dhomë sikur të qe në shkretëtirë e thuajse ia ndiente frymëmarrjen fare qartë. Diçka e trazonte si një shi i vrullshëm që përplasej pas xhamave të dritareve mbi trishtimin e mendimeve për mbijetesën në një mënyrë gati të pakuptueshme.
-Sigurisht, gjërat ndryshojnë, – psherëtiu ajo ngadalë.
Ndjeu se ishte njëlloj si më parë, gati e zgjuar. Ndërsa tek mua shfaqet një e ardhme tjetër. Një e ardhme të cilën e ndryshoj unë. Ai nuk ishte më aty, në pjesën e tij për të gjetur shpirtin e saj.
Ata kishin folur pak me njeri-tjetrin. Kishin thënë diçka që kishte mbetur pezull në një boshllëk, kot së koti. Jona mendoi se ia kishte treguar ato gjëra jo thjesht për ta tronditur dhe për t’i shkaktuar dyshime brenda atij realiteti. Enkeli i kishte folur pa i fshehur asgjë, sepse ajo vetë ndihej tani më e lehtësuar. Mund të ndodhë që të vuash shqetësimin e tjetrit për gjëra të rëndësishme.
Dita po mbyllej e vranët dhe me mjegull. Jona hodhi sytë nga dritarja. Fjollat e reve kishin njollosur qiellin që ngjasonte me një të sëmurë. U ngrit rrëmbimthi duke ecur mes mjegullës, a thua se kishte humbur diçka. Hyri në pavion. Menjëherë filloi vizitën e pacientëve.
Ndezi dritën, megjithëse ishte ende herët. Në fund të dhomës së grave dëgjoi një rënkim dhe një zë të dobët që mezi foli:
-Fike, fike dritën të lutem, nuk dua të shoh asgjë.
Dreqi e mori, tha me vete Jona. Të gjithë kanë dhimbje. Por njeriu duhet të gjejë forcë t’i durojë dhimbjet, ndryshe lind e keqja që përballet brenda një fatkeqësie. Ajo hyri në dhomën e mjekimit. Kryeinfermjeria i tha se gjendja e pacientëve ishte më e mirë.
Jashtë pavionit ajo donte t’i harronte ato duar që përdornin bisturitë. Po nuk mundej. Ndoshta ishte e drejta e secilit t’i kujtonte sa më pak vuajtjet. Kirurgët, përkundrazi, ishin të parët që lehtësonin dhimbjet. Ajo pa kartelat në çastin e fundit. Ktheu kokën nga njeriu që të nesërmen do të kishte një gjymtyrë më pak dhe u largua. E ndjeu të nevojshme të endej gjatë në udhët e buta të lagura nga shiu. Atëherë mendoi se vetë ajo po hynte në një botë vuajtjesh me dhimbjet e njerëzve. U mbështet disa minuta në trungun e një peme duke vështruar pragmbrëmjen e mjegulluar. Më vonë hyri në dhomë. Hapi librin e mbijetesës. Për herë të parë nuk mund t’i dallonte ato rreshta të zeza invalide ku njeriu mbante në duar disa hekura dhe zvarritej, duke u ankuar pse e kishin kthyer të ecte me paterica.
Kjo është praktika më e vështirë e kirurgjisë, foli si padashur me zë të shuar. U ndje e lodhur. Fjeti një gjumë të rëndë e të trazuar me zhurmën e patericave. Vetëm drita gjithë natën kishte mbetur ndezur. Ajo kishte harruar ta fikte.
Të nesërmen në mëngjes, teksa vështronte qiellin, u ndje akoma përgjumësh. E kuptoi që dhimbja po e ndiqte si një rrëke shiu, krejt pa kuptim. Dëgjoi disa fjalë që vinin copa-copa nga qielli, ca fjalë të rreme që rrëzoheshin mbi retë pas vetes. Aty nga ora tetë hyri në Bibliotekën Kombëtare. Kishte disa kohë që përpiqej ta kundërshtonte veten. Idetë dhe kuptimet e tyre nuk ia shpjegonin vetëm librat, por edhe disa ligje, madje të çuditshme, që gjendeshin në brendinë e trupit të njerëzve. Njeriu ka arsye që i vjen botës, mbase ta shtyjë atë përpara, ose të paktën, nëse e dashuron, të mos i lindë urrejtja kundër saj. Por, duke mbjellë ato që filozofia i quan thjesht një bisk i vazhdimit, me kalimin e viteve, dega dhe kokrrat që lëshon ai, gjallojnë nga koha e mëparshme. Atëherë lind përkujdesja që është një lloj ligji shpirtëror, i cili pasi del nga pështjellimi, hyn në atë që quhet historia e të tjerëve. Dhe të bësh këtë, më shumë se çdo gjë tjetër është një privilegj, ku njeriu mbtet të jetë qendra që lëviz brenda e jashtë botës. Nëse një ditë është formuar e aradhmja, gjë që është fare normale, atëherë gjërat në lidhje me realitetin të përkasin ty dhe të tjerëve. Natyrisht, prania e secili lind ndjesinë e kuptimit për të hyrë ose për të dalë nga njeri-tjetri, për të lënë gjyrmët pas, në historinë e lindjes dhe të vdekjes.
Vetëm kur dëgjoi një zë të njohur, ajo ngriti sytë nga libri, dhe foli gati me një zë fëmije.
-Oh, Daniel. Si jeni, kur keni ardhur?
Ai shtrëngoi duart e saj sikur të ndodhej në një gëzim të rastit. E ftoi për një kafe.
-Dalim, – tha ajo duke mbyllur librat. – Po përpiqem të mësoj diçka më tepër, për hollësitë e së shkuarës dhe principet e së tashmes. Një Zot e di nëse e ardhmja ka një kuptim tjetër, ndryshe nga ajo që po përpiqemi të mos përsëritet.
Ai e vështroi ngultas. Në sytë e saj pa më shumë lëvizje të përzjera me dritë-hije.
-Ka përfunduar e shkuara, – tha ai. – Duhet harruar.
Ai filloi të fliste për kohën e tyre të mëparshme. Danieli ishte një arkitekt i ri, i cili kishte konceptin për t’u shkëputur nga e kaluara, ndërsa asaj i ngjante se ajo që fliste ai i bëheshin lëmsh e li, si bisedat e njerëzve në udhë që mezi dëgjoheshin. I erdhi në mend takimi i tyre i parë në qytetin me tym ngjyrë ndryshku, ku qielli rënkonte çdo ditë duke lëshuar disa rrëke në supet e qytetit. Për shumë kohë i mbeti në sfond portreti i tij. Ai i kish thënë ca fjalë që duhej t’i besonte. Jona përsëriste shpesh me vete se ata kishin të njëjtat mendime midis tyre.
Natyrisht tani, kishin hyrë në një kohë tjetër që ishte privilegj i së ardhmes. Flisnin secili për nisma, për ekzistenca dhe marrëzi. Kohët e fundit njerëzit dinin aq shumë gjëra që kishin një kuptim tjetër, sa cikli i ditëve dhe netëve mbyllej pa kuptuar, se, pikërisht, ishte hapur më tepër. Dikush atëherë në klinikë kishte thënë se koha ishte kthyer në një grua të përdalë që kishte shkelur besnikërinë, jo për shkak të frikës dhe pasigurisë, por për shkak të urrejtjes kundër vetes.
-Të urresh veten, ndoshta është një mëkat, – tha ajo, ndërsa ishin ulur në kafe “Liqeni”.
-Kjo nuk është e pashpjegueshme, – vijoi Danieli. – Por jo të gjithë veten ama. Vetëm atë pjesë të dhunshme të saj.
Ai i shtrëngoi sërish dorën, sikur t’i pranonte ato hollësi të fjalëve që përfundonin duke u trazuar në universin e vogël të lokalit.
-Gjithçka mund të arrihet, – tha sërish Danieli. Edhe ajo që mund të quhet e paarritshme, sepse çdo gjë ndryshon edhe pa na pyetur ne.
Jona ndjeu frymëmarrjen e tij. Ishte disi më e qetësuar. Vështroi sytë e tij shumë të zinj që ishin pothuajse të sigurtë, në fytyrën e qetë ngjyrë bronxi. Në rrokullisjen e asaj dite, ajo po shquante se shkak për të fituar nuk ishte vetëm mundimi për të ndryshuar, por për të kthyer atë hallkë të frikshme që e shtrëngonte në fyt kohën. Atëheë Danieli tha se, njeriu i kishte një borxh të madh kohës së pafundshme, që vlente për t’u çliruar nga të tjerët dhe nga vetvetja. Kjo ndoshta ishte fitorja e parë ose e fundit.
-Veçse mua nuk më bindin fjalët, – u kthye ajo duke e vështruar në sy.
Thuajse ishte mesditë kur ata të dy u ndanë. Ai do të udhëtonte të nesërmen në qytetin e tij, ndërsa i kishte siguruar projektet për ngritjen e një minishteti përpara kalasë së gurtë që përbënte qendrën e qytetit. Nata ishte fundosur nën shtresa të mureve të harresës, ku, gjithsesi, gurët e hirtë të kujtonin se, pikërisht aty, fillonte shteti i madh dhe i vogël. Atëherë përse duheshin ngritur minishtete të tjerë, e kishte pyetur Danielin? Është fjala për një projekt modern, i ishte përgjigjur ai. Ndoshta e njejtë me një qendër bashkëkohore biznesi, si në shumë vende të botës.
Ajri ishte më i lehtë. Mbështetur në hapësirën e tejpashme ai dukej se lëshonte psherëtima. Edhe ajo lëshoi një psherëtimë.
-Askush nuk mund të jetë ndryshe, – i kishte thënë Danieli, duke u mbështetur në krahun e saj.
Rreziku i të qenit njësoj iu shfaq pa ndonjë nuancë. Nuk ishte i qartë në saktësinë e gjërave. Shpesh ato i ndërlikoheshin në brendësi. Lidhja e jashtme e tyre ishte e paqartë, e holluar deri në këputje. Vallë kishte thyerje mes sigurisë dhe pasigurisë? Kishte vështirësi të qartësonte të vërtetën. Fjalë të lodhura dhe krejt të largëta pikëlloheshin nga lindja e njera-tjetrës, shteti i madh, shteti i vogël, brenda shtetit. Iu duk vetja si një fëmijë e vogël që luante me fjalë lodra.
E ndjeu veten në lëvizje. Po ecte ngadalë në rrugën e spitalit. Ishte ndoshta zgjidhja më e mirë. Danielin nuk e kishte parë prej dy vitesh. E pa hijen e tij në gërmadhat e minishtetit, duke u mbytur thellë në zbrazëti. Kishte ankth nga çdo gjë që e tërhiqte jashtë vetes dhe e zhyste pa e ditur se ku. Mendoi se gjithçka do t’i zhdukej nga kujtesa. Hyri në pavion gati pa u ndjerë. Në korridor dikush po vraponte nga ana e kundërt e saj. Enkeli ishte larguar. Jona foli me kryeinfermjeren nëse kishte ndonjë gjë të re. Ajo i tha se kishte kërkuar doktor Enkeli.
-Isha në bibliotekë, – iu përgjigj Jona.
Pastaj kryeinfermierja nuk foli më dhe shkoi në dhomën e mjekimit.
A mund të gjindet ajo që mungon, pyeti veten? Në të njejtën kohë njeriu kishte një fillim dhe një fund, diçka të besueshme dhe diçka të pabesueshme. U ngrit. Ca re të vogla endeshin si njolla të bardha. Sigurisht, ajo besoi se ishin të parrezikshme nën atë qiell të madh. Por mund të ndodhte edhe çudia. Vështroi djathtas e majtas. I ngjau me një lojë tekanjoze. Pranë dritares dikush fishkëlleu. Kishte dëshirë të qeshte, por nuk mundi. Ndihej e lodhur. E pa të arsyeshme të rrinte vetëm. Ngjyra delikate e thyerjes së dritës u mbyll pas derës. Dikush i thirri. Ajo doli në dritare. Ishte Enkeli. Zbriti shkallët. Pastaj u gjend në krahët e tij.
-Ku ishte gjithë ditën? – foli ai i pari. – U mërzita.
-Qenke melankolik, – ia ktheu Jona. – Sinqerisht nuk e dija. Nuk kam njohur ndonjë burrë melankolik.
-Kur njeriu është vetëm, shpesh e zë gjumi, – vijoi Enkeli.
-Unë për vete e urrej vetminë, kam nevojë për pak zhurmë, për ekzistencën e dikujt, për vetë njerëzit. Diku kam dëgjuar se vetëm njerëzit e mëdhenj dhe të çmendurit rrinë vetëm.
-Dhe sigurisht kanë një shkak, – tha ai. – Të duken.
Qeshën të dy. Pastaj qëndruan brenda vetes. Larg shquhej gjoksi i artë i hënës, mbuluar me një mantel të tejdukshëm blu. Atij i dukej se e prekte me duar. Mbi rrathët e qiellit pa si po thërmohej nata bashkë me yjet. Shtriu krahët në shtrat, por ndjeu se i mungonte diçka.
Dita dukej se po vinte si një brumë i njomë dhe i freskët. Shihte objektet e vogla të dhomës, një tavolinë të thjeshtë, me një dollap ku më shumë kishte libra. Aty ndihej më e lirë se kudo. Në qiell endej një çift pëllumbash që nuk ndaheshin nga njeri-tjetri. Kaloi nëpër sy flatrat e përtejme në largësi që ishin ngjyer me një bardhësi të lehtë. Ato u zhdukën nga sytë pa u ndarë. Ishte akoma herët ose vonë për të korigjuar diçka që kishte mbetur në fytyrën e ditës së shkuar. Ndoshta të kujtonte melankolinë e Enkelit.
Por njeriu nuk shkrin si akulli, mendoi. Ai nuk luan me rreze të djallëzuara. Njeriu di të shohë dhe të prekë.
Brenda vetes kishte një gjendje të papërcaktuar, të dykuptimtë. I shkoi sërish ndërmend takimi me Danielin. E ndjeu veten si në akuarium, kur ai i kishte treguar se po ngrinte një shtet të vogël, përballë kalasë, atë që të gjithë e shihnin si një shtet të madh brenda shtetit.
Ndoshta ai po përsëriste atë që kishte mësuar nga të tjerët. Deri kur secili do të dilte nga guacka e të tjerëve? Njeriu ka lëkurën e vet që e mbulon, ka një trajtë që është natyrshëm trajta e tij e pacënuar nga të tjerët, thjesht ka pemën dhe kokrrat e tij të patjetërsuara. Në një kohë kaq të ndryshme, brenda pjesës së secilit gjërat ndryshojnë, lëvizin jashtë asaj që quhet mendimi i të tjerëve. Pra, pikërisht atëherë lind mënyra jote e mirëfilltë për të sjellë diçka të re nga ajo që shfaqet brenda trajtës tënde.
Kur ishte e vogël, ajo gëzohej së tepërmi kur lidhej me të tjerët. Krijonte një zhurmë thuajse të butë dhe ikte ngadalë bshkë me gjurmët e vogla.
Secili duhet të kishte pasqyrën e vetes për të shprehur ndjenjat dhe mendimet, që, gjithsesi, nuk duhet të ishin të njejta.
Një mëngjes, kur ishte vetëm gjashtë vjeçe, ajo i tha të atit se kishte dëshirë të bëhej mjeke. Të gjithë kishin qeshur, ndërsa shikonin fytyrën e saj të imët me sytë e kthjellët të depërtueshëm nga një lumturi e vogël. Më vonë e ëma u tregonte njerëzve se e bija kishte lindur me aspirata dhe se në nismën për t’u bërë diçka kishte zgjedhur një ide, për t’i shërbyer njerëzve.
-Ngazëlleshëm shpejt, Jona, – e kishte ngacmuar një ditë gjyshja. – Nuk e di a do ta ndjesh veten të sigurtë. Shpesh mjekët janë të pasigurtë.
Në fillim e kishte parë me bisht të syrit. Pastaj duket se nuk e përfilli mendimin e saj. Kishte vizatuar një zemër në boshllëkun e bardhë të një flete. Habitesh me këta fëmijë, kishte thënë në mbrëmje gjyshja. Nuk dinë të fshehin asgjë. Dinë të shpërthejnë në një mënyrë tjetër, të kenë ide më të sigurta për veten dhe botën që i rrethon. Gjithçka për ata ka një fillim dhe një fund.
I ati e pranoi se e bija i ngjante vetes në ato që fliste e sajonte, se ndihej me fat duke bredhur në të ardhmen. Pikërisht atë ditë kur filloi klasën e parë, bashkë me çantën e librave, ajo mbante me vete një të vërtetë që i kishte lindur nga gjithçka brenda vetes. Qysh prej asaj dite, dukej se i diktonte jetës pikënisjen prej nga ku ishte nisur për të arritur tek e vërteta. Nuk ishte si tani. Atëherë ishte më e sigurtë dhe më e pafajshme në ato që fliste. Dikur ishte ndjerë e madhe para kohe, pa qenë e varur nga askush, vetëm e rrethuar nga ajo ide fikse që i kishte lindur herët në të shkuarën dhe i diktonte një të ardhme, që ndoshta mund të fillonte nesër.
E ndjeu veten të trazuar duke bashkuar kohën e shkuar me të nesërmen në një ide, që nuk ishte gjë tjetër, veçse një shpështjellje e asaj që, mendonte tani.
Ajri ishte i frohtë. Hera-herës përplasej gjithkund duke shkaktuar një rrëmujë mes natyrës dhe njeriut. Nga dritarja shihte qiellin gri të lyer me ngjyrën e trishtimit. Dukej se dielli e kishte braktisur atë copë qiell të ftohtë, që si një qenie njerëzore i merreshin mendtë në përpjekje për të ndryshuar. E vërteta ishte se ai kërkonte të çlirohej nga tmerri i mungesës së diellit. Kthehej i lodhur për të mbështjellë pjesën e ftohtë që endej sipër kokës së saj.
Sërish iu kujtua minishteti filozofik i inxhinier Danielit. Ndoshta tani po udhëtonte me projektin e plotfuqishëm që i ngjante disa faqeve të vizatuara me një gri të paqartë. Por çuditërisht e shkuara dhe e ardhmja mund të takoheshin në një pikë, aty ku fillonte e nesërmja. Atëherë diçka ka ndryshuar nga ajo ditë, kur njeriu e ndjeu se brenda tij përplasen rrëketë me një zhurmë të zbutur. Aftësia e tij për të krijuar një “unë” kundrejt vetes, shtrihej përpara tij. Jam thjesht e trishtuar sot, tha Jona me vete. Pastaj hyri në dhomë. E kuptoi se në një farë mënyre ishte shkëputur nga brendia e vetes. Duhej të zhvishej nga ai pështjellim i ditës gri. Gjithsesi nuk ishte aq e rëndësishme për të fajësuar rrjedhojat që po çliroheshin pas atyre traumave të realitetit me kohën.
I pëlqeu të lexonte, por rreshtat përgjumeshin copa-copa. Herë i ngjanin së vërtetës, e herë flisnin për gjëra të kundërta. Ajo mendoi se qe përpjekur ndoshta pak për të hyrë brenda kuptimit të plotë të gjërave. Ndoshta kjo ishte çështja, për të cilën fliste shpesh doktor Enkeli. Nëse beson se zksiton ligji i së ardhmes, atëherë gjërat duhen parë me një sy tjetër, ndryshe del fare nga raliteti dhe harron vetë ekzistencën. Atëherë ishte tepër vonë të flisje mbi bazën e arsyes, në qoftë se e ardhmja kishte një kuptim të pasigurtë. Ajo besoi se nata do të ishte e shkurtër. Por kur u zgjua ende nuk e dalloi në kishte lindur dita. Çuditërisht i ngjau me një marrëzi, ku rilindja e kohës më së fundi nuk vinte më e përhumbur. Rrëshqiti ngadalë nën çarçafin e butë duke qenë e sigurt se duheshin harruar disa gjëra të kota, që nuk i përkisnin jetës së vërtetë. Nëse koha lindte edhe ekzistencën e pasigurisë, përpjekjet për ta kapërcyer atë të shtynin të arrije në kuptimin se asgjë nuk është e paarritshme.
Jashtë ndjeu frymëmarrjen e lehtë të akacieve që u kishin mbetur vetëm gjethet e reja. Gjithçka merr frymë, pasi harron andrallat e kaluara që të shtyjnë në universin e zgjimit.
Profesor Iliri i pari që e përshëndeti pa hyrë akoma në pavion. Ai sapo ishte kthyer nga një konferencë shkencore për mënyrën e informacionit në ndërhyrjet kirurgjikale. Kishte mbajtur edhe një referat se si do të rritej mundësia e rehabilitimit të njerëzve të paaftë dhe që ndiheshin se kishin mangësi.
Ndërsa Enkeli që kishte hyrë brenda syve të saj, i dha një puthje të lehtë pranë veshit. Më vonë diçka i pëshpëriti.
-Po e dashur. Gjithçka fillon e mbaron tek puthja. Të betohem shpirt, nuk ekziston e kundërta.
Profesor Iliri, pas vizitave, i tha se ndoshta kishte ardhur koha, se duhej të ishte në gjendje të parashikonte operacionet e lehta. Sigurisht ajo ishte e bindur se një ditë do të shtrëngonte në duart e saj bisturitë. Këto dy vitet e fundit, idea për të kryer operacione mbetej një çështje që e ngacmonte shpesh.
Dalëngadalë po bindej mbi të drejtën se operacionet tek pacientët duhet të kishin sukses. Sipas saj nuk duhet të linin pasoja sepse deformonin botën e tyre.
-Por operacioni është operacion, – i kishte thënë njëherë doktor Enkeli. – Ai të merr gjymtyrët, pjesët e organizimit, por të paktën mbetesh gjallë. Dhe s’ka rrugëdalje tjetër.
Atëherë Jonës nuk i mbetej asgjë në kujtesë nga ato që dëgjonte prej kolegëve, sepse mjekët duhet të mësoheshin të pranonin se operacioni ishte një metodë absolute që pacienti të mbetej gjallë. Madje ky ishte qëllimi i shkencës së operacioneve. Por njeriu brenda vetes kishte ndjenjën e të qenit pa gjymtime. Nuk dëshironte kurrë të jetonte me ankthin e asgjësimit. Prej teorisë njerëzore, që përkrahte fajin e idesë, “të rrosh apo të mos rrosh” në mënyrë gjysmake, do të ishte më mirë të mos gabonte mjeku. Ndërsa vetë njeriu nuk duhej të harronte kurrë se e kishte shpëtuar kirurgu. Veçse pacienti dyshon se mjeksia tashmë e ka kthyer në një, qenie të padëshiruar. Sipas së vërtetës mund të gjendej një metodë më e mirë, ndoshta të nesërmen që ai ndihej i dëshpëruar.
Megjithëse Jona po përpiqej ta largonte mendjen nga rrymat e pesimizmit e ta qetësonte veten, iu përgjigj pyetjes së profesor Ilirit se do të fillonte me parashikimet e operacioneve.
-E pse jo, – iu përgjigj Jona.
-Sigurisht, – foli nga tavolina profesor Iliri. – Unë kam sinqerisht besim në forcat e tua dhe të uroj sukses.
Jona zbriti shkallët. Eci nëpër rrugën e ngushtë të spitalit me mendjen se së afërmi do të shpëtonte njeriun nga thonjtë e vdekjes, se do t’i përgjigjej pyetjes së pacientëve nëse i priste fati i të tjerëve, apo jo.
Me pamje të qetë ajo i këqyrte pacientët me kujdes, a thua se te secili shihte një nënqeshje që arrinte deri në sytë e saj. Jona nuk kërkonte asgjë më tepër, vetëm që brenda shpirtit të tyre të shihte pjesën më të gjallë dhe më të bukur të mbijetesës.
Akoma nuk kishte rënë muzgu. Ngjyra e kuqërremtë në një sfond të vogël të qiellit nxorri trupin nga një portë e hapur përgjysmë. Një përshtypje e rëndomtë mbi ngjyrën e muzgut i depërtoi si një përgjigje që zvogëlohej deri në këputje.
Ndonëse ecte bashkë me Enkelin, ajo e kishte mendjen akoma në parashikimin e operacioneve, tek ata pacientë që e ndjenin veten gjysmë të gjallë e gjysmë të vdekur, që e kishin shndërruar mjekun në një zot. Të dy hipën në linjën e unazës. Vetëm kur njerëzit u dyndën fare pranë tyre, Jona e heshtur sodiste nga xhamat pragmbrëmjen. Njerëzit i ngjanin me disa pasagjerë që kishin harruar të udhëtonin, ndaj ngjiteshin me njeri-tjetrin si të përhumbur. At vërshonin nëpër rrugët dhe dyqanet e vogla ku ishin varur kartolinat, që të kujtonin se vitet shtynin njeri-tjetrin duke lënë pas vetëm ato lule të ftohta që nxitonin të shfaqeshin mbi kartolina. Ndaluan në stacionin e tretë. Jona u drodh. Ndjeu ftohtë. U mbështet në krahun e tij. Ai e shtrëngoi fort duke i dhënë ngrohtësinë e trupit të tij.
-Shkojmë në shtëpinë time, – foli Enkeli. – Bën ftohtë.
Atë çast Jonës iu duk se ai e kishte kapur për dore. Ajo nuk bëri gjë tjetër veçse iu bind.
Në ndonjë mbrëmje tjetër, edhe pse kishte bërë dashuri me të, kur ishte zgjuar të nesërmen, i dukej sikur kishte dalë nga ajo botë. Një Zot e dinte përse ai ndodhej në shtratin e saj. Sidoqoftë ajo besoi se i përkiste pjesës më të rëndësishme të atij njeriu, që tashmë kishte mbushur diçka të paarritshme.
-A është gjithçka e arritshme? – pyeti ajo me një shprehje që nuk dinte si të përgjigjej.
Në shkallë kishte më shumë errësirë se sa dritë. Jonës, mungesa e dritës dhe prania e errësirës i shkaktonte një botë të dhunshme, gati të pashpjegueshme. Ai nxorri çelësin, hapi ngadalë derën dhe ndezi dritën. Jona mori frymë e qetë, ndoshta nga që i pëlqente të ndihej rehat e përzjerë me dritën.
-E pra, gjithçka mund të arrihet, – foli duke u ulur pranë saj Enkeli. – Sidomos kur mendon se e paaritshmja është një koncept i sajuar në kokën e njeriut. Të tjerët kanë arritur qiellin.
Ai ndezi kaloriferin, nxorri nga bufeja një shishe verë të kuqe, mollë dhe biskota, ndërsa ajo u ndje më e sigurtë.
-Më duket sikur jam në një shtëpi të vërtetë, – tha ajo.
E rrethoi trupin e tij me krahët e saj. Të shtrirë në shtrat ata i përkisnin atyre shpërthimeve që lindnin nga brenda universit të vetvetes drejt së arritshmes. Bota kishte ndryshuar për shkak të saj.
Për të ndjenja e dashurisë lidhej me një botë ku jetonte jo vetëm bota e brendshme e saj, por edhe ajo botë e jashtme, e cila ishte e vetmja botë që ishte në të vërtetë brenda zemrës. Atëherë mendoi se kjo dashuri e pafundme e jetës, strehuar në shpirtin e tyre, ishte një lëvizje që kishte lindur pikërisht nga lëvizja e gjenjes shpirtërore. Sepse, në fund të fundit, ne gjendemi në rrethin e tyre, në atë hapësirë të ndjeshme, që ekziston në mënyrën më të bukur të gjërave.
Në fillim brenda ndjesisë së vetes pranoi ndjesinë e njeriut, që e kishte shtyrë të ishte tashmë diçka e prekshme. Jona dëgjoi e para zilen e derës. Pa i hequr sytë nga Enkeli, e pyeti veten përse erdhi në shtëpinë e tij.
-Mirëmbrëma, – foli ngadalë e ëma e Enkelit duke i zgjatur dorën. – Jeni mikesha e Enkelit. Ai na ka folur për ju.
-Mirëmbrëma, – iu përgjigj Jona. Ndjeu dëshirën që të ishte sa më e qetë me prindërit e tij.
Tina, e ëma, një mjeke pediatre, kishte një temperament krejt ndryshe nga i biri. Ajo ishte një grua e përzemërt, që pothuajse ishte lidhur më shumë se sa duhej me të birin. Njëherë, kur i kishte shpjeguar kuptimin e fjalës “recetë”, ndonëse ishte jo më shumë se tetë vjeç, Enkeli e kishte pyetur: “E përse duhet kjo?”. Tina kishte qeshur. Pastaj e kish përqafuar dhe i ishte përgjigjur fare thjesht pyetjes së tij. Ti ke ardhur nga unë, pra do të jesh përgjithmonë tek unë. Ndoshta ti do bëhesh “unë”. Për të shkruar receta e kishte pyetur përsëri Enkeli? Jo, ia kishte kthyer e ëma. Ti do të bëhesh kirurg. Ai kishte pohuar me kokë. Pastaj kishte marrë topin për të luajtur. Askush nuk e pyeti më asnjëherë ç’do të bëhej kur të rritej. Këtë episod Tina ia tregonte të gjithëve. Mendimi se i biri do ta mbante premtimin i ngjante me një enigmë që sa më shumë kalonin vitet, aq më shumë zbulonte se ishte zgjidhur. më vonë ai nuk merrej me volejbollin që i pëlqente, por me domethënien e mëparshme për t’u bërë mjek si e ëma. Në edukimin e tij, tema më e përshtatshme kishte qenë se njeriu nuk duhej të vunte brenda vetes, por dikush duhej ta ndihmonte. E së pari mjeku. Ai duhej t’ia hiqte dhimbjet.
-Është e vërtetë, – foli edhe i ati. – Ai e ka dashur mjekësinë edhe kur e ndjeu veten të rritur. Ishte krejtësisht normale.
-Me siguri edhe ju shpresoni të bëheni kirurge. Gruaja çdo gjë mund të bëhet, ama kirurge… harroje.
Jonës iu kujtua se në teorinë e mbijetesës, edhe pse njeriu kishte formën e vet të krijuar nga paraardhësit e tij, mund të mos përkonte me ta. E vetmja gjë që mun të ekzistonte me të ardhmen, ishte se ajo që quhej e imja, ishte pikërisht e të tjerëve, pra një tjetër lloj forme që dikur ishte përcaktuar ng të tjerët. Atëherë në këtë botë, sipas saj, forma do të kishte mbetur e palëvizshme bashkë me përshtypjet e njerëzve që kërkojnë identitetin brenda kohës së tyre.
Tina ia kishte ngulur sytë. I dukej se po vështronte diçka të largët, jashtë dritares së shtëpisë. U ngrit duke bërë përpjekje për të krijuar një situatë tjetër brenda saj dhe vetes.
-Oh! – tha. – Jeta është një kuptim që ta dhurojnë të tjerët.
Ajo ndezi televizorin pastaj hyri në guzhinë. Mendimet i endeshin si një ajër i ngarkuar ku vareshin punët e përditshme. Nuk ishte e sigurtë në e pëlqente këtë vajzë. Megjithëse ishte hera e parë që ndodheshin përballë njera-tjetrës, pa ndonjë mendim të caktuar, pati përshtypjen se i biri kishte zgjedhur atë vajzë, pa ditur nëse kishte hyrë brenda saj. Ndoshta ata të dy mendonin se kishin lindur për njeri-tjetrin, por a mund të ekzistonin pas asaj zgjedhjeje që kishin bërë?
Jashtë u dëgjua fishkëllima e erës. Disa pika shiu gërvishtën xhamin e dritares. Tina i mbylli të gjitha dritaret. Atë çast ajo shtëpi Jonës i ngjau me diçka të vogël ku kishin mbetur kujtimet e Enkelit, herë duke u rrëzuar e herë duke u ngritur. E ndjeu të nevojshme të ngrihej për të gjetur një kënd tjetër nga ku mund të shikonte sytë e Enkelit të shfaqeshin në sytë e saj. Por ajo pa sytë e tij të qetë, që ishin në gjendje të thonin gjithçka. Megjithatë kur hyri tek ai, pati përshtypjen se e kishte zgjedhur ngaqë i pëlqente.
-Fundja, fundit ti do të jesh e imja, – i tha Enkeli.
Jona ndjeu se ajri u çlirua nga ngarkesat e ditës për t’u bashkuar me shiun e butë.
-Dalim, – tha Enkeli dhe mori pallton e saj. – Është mbrëmje e bukur.
Jona u ngrit. tha natën e mirë duke larguar emocionet. Ato nuk po e lejonin të pranonte gjendjen për ta afruar veten me zhaurimën e shiut që i vërtitej sipër mendimeve. Jo çdo gjë e ëmbël ka shije të mirë, mendoi me vete.
-Sigurisht dhe unë jam e jotja, – tha ajo dhe i shtrëngoi gishtat.
Nën monotoninë e shiut, idea që kishte krijuar për të gjetur një çerdhe, ku gjithçka të ndryshonte të paktën formën, iu duk se kishte mbetur larg, ndoshta në jetën përreth të tjerëve. Atëherë mendoi se misteri i ndryshimit formohej nga brenda dhe shfaqej si një shenjë e jashtme disi më ndryshe. Uni i të tjerëve kishte hyrë dalëngadalë në unin e veçantë, ashtu siç hynte një fletë libri në librin e trashë me shumë fletë. Pra ndryshonte harmonia e brendshme nga ajo e jashtme. Fare papritur kjo lidhje e së njejtës formë, gati shpërbëhej deri në fund, duke u rrokullisur para teje.
-Pse kjo është ajo që quhet jeta ime? – pyeti Enkelin.
-Oh, e dashur! Nëse nuk ekziston bota e të tjerëve, si mun të ekzistojë bota jote? A nuk është ajo vazhdim i të njejtës lëvizje, në një pikë tjetër të së ardhmes.
-Pra lindin lëvizje që mund të krijojnë pjesë të tjera të vazhdimësisë, – vijoi të pyeste Jona, pa e ditur se ai do të heshte duke dëgjuar ato pyetje që ndoshta nuk do të mbaronin atë natë.
-A nuk të duket, për shembull, se ne kemi marrë e po përcjellim tek vetja, atë që na kanë mësuar të tjerët, apo që kemi dëgjuar prej tyre, pra një model. Të njejtën gjë tek e fundit do t’u japim edhe ne të tjerëve që do të vijnë pas nesh. Kjo është thjesht e njejta gjë e lëvizjes. Njeriu kujton se lindja e harmonisë për fatë të mirë, është një kërkesë për të bashkuar të tjerët, por jo përgjithmonë. Secili duhet të ketë unin e vet ndryshe nga uni i të tjerëve për të kuptuar se gjithçka ka ndryshuar, kur ke ndryshuar ti vetë, unin tënd.
-Ti ke disa ide që lindin rastësisht,- iu përgjigj Enkeli. – Sepse jo gjithçka nis atje ku mbaron.
Ata ishin lagur aq shumë, sa Jona ishte sprapsur kur kishte prekur pallton e tij të ftohtë. Ishin ditët e fundit të vitit që po fshiheshin nga njera-tjetra. Dukej se retë e kishin pushtuar dalëngadalë qiellin. Enkelit i ngjasoi se ajo natë ishte fare e pambrojtur dhe se askush nuk e kishte mendjen tek ata të dy. Ai mendoi se nuk ishte fjala për një natë monotone, por për një natë ku secili kërkonte të gjente atë që duhej për të parashikuar të nesërmen.
-Nesër do të parashikoj operacionin e parë, – tha Jona dhe mbylli derën. Natën e mirë i dashur.
Ai kishte mbetur në vend, thuajse i ngrirë pas derës.
Në pavion kishte një heshtje e qetësi, që rrallë ndodhte, pasi vetë pacientët vuanin sëmundjen e tyre në kohë, me një ndjenjë ankthi e pritjeje. Nga e vogla lind diçka më e madhe, thoshte shpesh profesor Iliri. Ajo që nis nga mikrokirurgjia vjen një ditë që aplikohet në një ndërhyrje të madhe dhe po kaq rëndësi ka secila prej tyre. Varen nga njera-tjetra.
Bënte ftohtë, sepse me sa dukej, dimri ishte zgjatur deri në gishtat e saj që dridheshin lehtë. Hodhi sytë në dhomën e mjekëve por nuk e dalloi Enkelin. Ndoshta po vizitonte të sëmurët. Pikërisht u ndje se kishte nevojë për ta takuar. Natën e kaluar i kishte treguar se kirurgu e kuptonte i pari cila ishte ajo që quhej lumturi te pacienti. Ishte diçka intime, një lidhje e ngrohtë e padukshme që shfaqej para jetës. Lumturia njerëzore matet me lumturinë e tjetrit, kur ajo lind nga vështirësia e përbashkët.
Jona hyri në dhomën e mjekëve. Profesor Iliri e përshëndeti me kokë. Ajo u ndje e emocionuar. Në të vërtetë ishte ashtu. Ajo duhet ta provonte sot veten, që në fund të fundit e kishte vënë me kohë në shërbim të tjetrës së të tjerëve.
-Kjo quhet lavdi personale, – tha doktor Luani në praninë e të gjithëve. – Të jesh kirurge është si të lindësh për së dyti një jetë njeriu ose ta rilindësh atë.
Jona mendoi se ndoshta askujt nuk i nevojitej në atë sallë të bardhë, lavdia e përkohëshme. Ekzistonte vetëm ajo që mbante mbi vete lavdinë njerëzore, kur pacienti kishte shpëtuar nga vdekja duke jetuar mbi lavdinë e tij. Ajo kërkoi sërish me sy Enkelin. Preku lehtë me vëmendje të gjitha gjërat që ndodheshin përreth, fytyrat e paqarta të infermiereve, lëvizjet e shpejta të sanitareve dhe doli jashtë. Ajo u buzëqeshte të sëmurëve, përpiqejt ë hynte në emrën e secilit, ku sigurisht fshihej sekreti i mjekut për t’u lidhur me pacientin. Jona mendoi se ndoshta i duhej akoma kohë për t’u njohur me metodat e reja operatore, se shpirtërisht iu besonte duarve dhe mendimeve të saj, por tashmë ajo ia kishte dorëzuar veten ndërhyrjes së vërtetë te njeriu.
Profesor Iliri u ngrit i fundit nga tavolina. Mbylli një libër të trashë për kirurgjinë bashkëkohore duke i buzëqeshur sërish Jonës.
-Eja, – i tha duke i prekur supet. – Pijmë kafen e mëngjesit.
Ata ende nuk kishin hyrë në kafe, kur dëgjuan sinjalin e makinës së urgjencës. Ajo ndaloi për një çast. Vuri re se në krahët e infermjereve ishte varur trupi i një fëmije të gjakosur, gati pa ndjenja.
-E lemë kafen, – foli i pari profesor Iliri. – Shkojmë në sallën e operacionit. Është një urgjencë.
Fëmija kishte marrë një goditje në parakrah. Hemoragjia nuk po i ndalonte.
-Çojeni në sallë, – urdhëroi profesori. – Përgatitu Jona. Ndoshta nuk do të ketë probleme të mëdha, ndonjë thyerje kocke. Mbase nuk rrezikon më shumë.
Pesë mjekët bashkë me anestezistin hynë menjëherë në sallë. Jona qëndroi te koka e fëmijës. Dëgjoi një zë të largët dhimbjeje që vinte nga gjaku i tij.
-Atëherë duhet prerë parakrahu, – ndërhyri doktor Luani. – Hemoragjia nuk po ndalet.
Jona e pa me bisht të syrit. Vështroi profesor Ilirin që vetëm asistonte, duke ndjekur me kujdes veprimet e tyre.
Jona ishte zbehur në fytyrë. Preku me duar trupin e fëmijës. Sërish u kthye nga profesori.
-Nuk është e mundur t’i pritet gjymtyra këtij fëmije. Unë dyshoj se ai ka diçka në gjak, jo vetëm disa dëmtime të kockës kryesore.
-Le të bëhet një analizë urgjente e gjakut, – tha profesor Iliri. Fëmija të mbahet deri në konkluzionin e analizës me transfuzion. Kujdes!
Në krahun e majtë të saj Jona pa fytyrën e laborantes, e cila i mori në një epruvetë pak gjak dhe u largua. Së bashku me profesorin, Jona vrapoi drejt laboratorit. Asaj iu duk se po hynte në një rrugë që herë ngushtohej dhe herë zgjerohej si frymëmarrja e saj. Në kompleksin e ndërlikuar të kirurgjisë, ajo kërkonte të ishte e bindur për atë që duhej të bënte.
-Duhet, apo nuk duhet prerëe gjymtyra e tij, – pyeti pa e ditur se kujt iu drejtua.
-Jo gjithmonë ndodh kështu, – iu përgjigj profesori. – Gjithçka varet nga indikacioni. Në atë se ç’ka brenda organizmit të njeriut, si reagon ai. Megjithatë, të shohim se si do të reflektojnë analizat, – përfundoi ai. – Më duket se kemi të bëjmë me një sëmundje gjaku.
-Është e vërtetë,- vazhdoi laborantja. – Fëmija ka diçka në gjakun e tij.
Ata u rikthyen sërish në sallë. I bënë transfuzion me gjak të freskët, duke i qëndruar fëmijës mbi kokë. Të nesërmen fëmija ishte me gjymtyrët e tij.