Letra të një murgeshe portugeze

Përkthyesi: Osman Gashi

(nga shek. XVII)

Këto letra janë botuar për herë të parë në gjuhën frënge në vitin 1669 pa emër autori, me titull “Letra portugeze të përkthyera në frëngjishte”. Shumë shpejt arritën sukses të madh. Pasoi botimi i dytë. Të njëjtin vit pati edhe dy botime tek botues të tjerë parisienë, madje edhe një në Amsterdam. Një tjetër botues i vuri titullin “Letra dashurie të një murgeshe”, ndërkaq pakëz më vonë morën definitivisht titullin “Letra të një murgeshe portugeze”. Pastaj kohë pas kohe, botues të ndryshëm filluan të shtojnë letra të reja, madje edhe “përgjigjjet e letrave të murgeshës portugeze”, të cilat në të vërtetë nuk kishin të bënin fare me to dhe ishin falsifikate. Kush ishte autorja e këtyre letrave dhe pse morën dhenë dhe u bënë kaq të famshme në gjithë Evropën perëndimore? Autorja e këtyre letrave të mrekullueshme ishte një murgeshë nga manastiri në qytetin Bezha të provincës Almetezh në Portugali. Emri i saj ishte M a r i a n a A l k a f o r a d a, një vajzë e re nga shtresa e fisnikërisë, e cila që heret qe e detyruar të mbyllet në manastir, ndërkaq njeriu të cilit i drejtohen këto letra ishte një djalosh francez, oficer i ushtrisë, e cila në atë kohë i kishte ardhur në ndihmë pretenduesit të atëhershëm të fronit portugez, që t’i ndihmojë për t’u çliruar nga okupimi spanjoll. Oficeri quhej Noel Buton, kont nga Sen – Lezhe, markez nga Shami – a. Ai kishte qëndruar në Portugali midis viteve 1663 dhe 1667. Nga ai vit ai përgjithnjë e kishte lëshuar Portugalinë. Dihet saktësisht edhe fakti se letrat e tij dërguar murgeshës – të cilat në fund ajo ia kishte kthyer, janë zhdukur, ndërsa të sajat fatmirësisht janë ruajtur dhe në këtë mënyrë edhe oficerin edhe murgeshën i futën në përjetësinë e dashnorëve të mëdhenj të kësaj bote.

Letra e parë

A s’mendon, i dashuri im, sa ke gabuar në parashikimet? O njeri i pafat, ti ke qenë i mashtruar, por më ke mashtruar edhe mua me shpresa të kota. Dashamirësia, mbi të cilën ke ndërtuar aq shumë kënaqësi, tashti të sjell vetëm rektima vdekjeje, që mund të krahasohen veç me braktisjen e tmerrshme, e cila edhe është shkaktari i saj. Dhe vërtet, ajo mungesë, të cilës vuajtja ime, ndonëse shumë e thellë, nuk mund t’i japë asfarë emri të kobshëm, më privon përgjithnjë nga vështrimi i atyre syve ku pata parë dashuri të pafund. Ata sy ishin lajmëtarë për mua, për shumë gjëra që më mbushnin kënaqësi. Njëmend a më thoshin gjithçka dhe a më mjaftonin për gjithçka sytë e tu? Oh, sytë e mi nuk e shohin më dritën e vetme që e donin; tash u mbeten vetëm lotët dhe unë i përdor veç për një qëllim: të qaj pa pushim, që nga çasti kur mora vesh se më në fund keni vendosur të largoheni; kjo gjendje për mua tashmë është bërë e padurueshme dhe do të më detyrojë për një kohë të shkurtër të rrëshqas drejt vdekjes. Megjithatë, gjithnjë më bëhet se unë kam një prirje të veçantë për të rënë në fatkeqësi, ndërsa për të gjitha këto jeni ju shkaktar i vetëm: unë ua dhurova jetën time që nga ai çast kur ju pashë për herë të parë: dhe ndjej kënaqësi të pafund që t’ua fal si një kurban: një mijë here gjatë ditës ua dërgoj psherëtimat e mia, ato ju përcjellin gjithkund, në çdo vend dhe më sjellin si të vetmen shpresë pas shqetësimit të madh, vetëm një parandjenjë shumë të sinqertë që ma parathotë fati im i zi, të cilit aq i bën për vdekjen time; po, ajo parandjenjë më pëshpëritë çdo çast: “Hesht, hesht, Marianë fatkeqe, ç’e shkatërron kot vetveten, ç’e kërkon të adhuruarin që nuk do ta shohësh më kurrë; ai tash është një det të tërë larg nga ti dhe jeton në Francë i velur kënaqësish të pafund pa menduar dhe ndjerë për asnjë çast për dhembjen tënde shkatërruese”. Por, jo, megjithatë unë nuk mund të marr vendim të gjykoj për ju në këtë mënyrë dhe aq shumë kam dëshirë para vetes t’ju arsyetoj: nuk dua assesi të mendoj se ju më keni harruar. Sa fatkeqe që jam, pse ia mbush vetes kokën me dyshime gënjeshtare? Dhe pse ta bëja gjithë atë mundim që të mos i kujtoj më tërë ato çaste kur m’i ofronit dëshmitë e dashurisë suaj? Kam qenë aq e magjepsur nga gjithë ato vuajtje, dhe do t’isha aq mosmirënjohje, po të mos ju doja me tërë atë flakë që ndezi në mua dashuria, për të cilën kam aq prova nga ju. A thua, si ndodhi që ato çaste ngazëllimi të shndërrohen në dhembje të pakufishme? Përse ato tash i shërbejnë shkallmimit të zemrës sime. Oh! Letra juaj e fundit e sjell në një gjendje të çuditshme: zemra ime ka pasur tronditje aq të ndjeshme, sa që ka bërë përpjekje shumë të mëdha të shkëputet nga unë dhe t’ju shkojë pas për t’ju kërkuar. Unë u këputa nga të gjitha ato emocione sa që kam mbetur më shumë se tri orë e privuar nga të gjitha shqisat: nuk desha t’i kthehesha jetës, të cilën do të duhej ta humbja për shkakun tuaj, sepse nuk mund ta paramendoj pa ju dhe më në fund e pashë, përkundër dëshirës sime, dritën; atëherë i lakmova vetes që po vdisja nga dashuria; nuk ndjeja bezdi e dhimbje për zemrën time që do të jetonte me mungesën tuaj. Kam pasur akoma shqetësime e tronditje pas atyre njohurive: por, a do të mund të jetoja ndonjëherë pa vuajtjet, derisa të mos ju shoh sërish? Do të duroj ende kështu, pa rënkime, zemërvrarë, duke e ditur se të tërat më vijnë nga ju. A thua, është ky kompensimi që më ofroni pse ju kam dashur aq shumë? Për mua s’ka rëndësi, kam vendosur t’ju adhuroj tërë jetën, dhe të mos e shoh askënd tjetër dhe po ashtu ju bind se do të bënit mirë po të mos e donit as ju askënd tjetër. A do të mund të kënaqeshit ju me ndonjë dashuri më të vogël nga e imja? Do të gjeni mbase më shumë bukuri tek ndonjë grua tjetër (dikur më keni pas thënë se kam qenë e bukur), por ju s’do të gjeni kurrë aq dashuri, gjithçka tjetër është e pavlerë. Mos i mbushni më letrat tuaja me gjëra të parëndësishme, dhe mos më shkruani se si më kujtoni shpeshherë! Unë nuk mund t’ju harroj dhe gjithashtu nuk harroj po ashtu se më keni dhënë shpresë se do të ktheheni të kaloni sërish një kohë me mua. Oh! Përse nuk doni ta kaloni tërë jetën me mua? Po të kisha mundur të dilja nga ky manastir fatkeq, nuk do të kisha pritur në Portugali realizimin e premtimeve tua: do të ikja, pa ngurruar nga asgjë, t’ju kërkoja, t’ju përcillja dhe t’ju dashuroja para tërë botës: mirëpo, nuk dua ta gëzoj veten se njëmend do të jetë kështu, s’do ta rëndoj më veten me shpresa të tilla, të cilat do të më jepnin shumë kënaqësi; tash dua t’i kthehem dhembjes, vetëm dhembjes. E pranoj, se ky rast që më ofroi vëllai, që të mund t’ju shkruaj, ka ngjallur në mua një lumturi të madhe, dhe ka fashitur sadopak çastet e dëshpërimit ku kasha rënë. Ju përbej të më rrëfeni, pse kishit vendosur të më ngazëllenit, gjë që edhe e arritët, kur e dinit shumë mirë se do të detyroheshit të më braktisnit? Dhe përse ishit aq shumë të vendosur të më bënit fatkeqe? Përse nuk më leni të qetë në manastirin tim? Në mos ju kam lënduar gjë? Por unë ju kërkoj falje: nuk ju akuzoj për asgjë: unë nuk jam në gjendje të mendoj për hakmarrjen time dhe vetëm e akuzoj ashpërsinë e tepërt të fatit tim. Më bëhet se deri sa ne po ndahemi, po na ndodhin të gjitha të ligat që ngahera u frikoheshim; por zemrat tona nuk mund të ndahen: dashuria që është më e fuqishme se ato, i ka bashkuar përjetësisht. Në qoftë se jeta ime për ju ka ndonjë vlerë, më shkruani më shpesh! Unë e meritoj që kohë pas kohe ngapak të bëni përpjekje edhe të më rrëfeni për drithërimat e zemrës suaj, për sukseset tuaja veçanërisht – ejani të më shihni! Lamtumirë, s’mund ta mbaj më këtë letër, ajo do të bjerë në duart tuaja, sa do të dëshiroja ta kem të njëjtin fat.
Oh! Sa jam e pamend, nuk e kuptoj se kjo gjë është e pamundshme.
Lamtumirë, nuk mundem më. Lamtumirë, më dashuroni përjetësisht; dhe bëni që të vuaj edhe më shumë.

Letra e dytë

Togeri juaj më tha se stuhia ju kishte detyruar që të strehoheshit në një liman të mbretërisë së Algarvës: brengosem ngase keni vuajtur shumë në det; ai trishtim më përshkon kaq shumë sa nuk mendoj më për vuajtjet e mia; a jeni ju vërtet aq i bindur se për ju dhe për gjithë atë që ju ndodh më shumë brengoset togeri juaj, se sa unë? Përse ai për të gjitha këto ka më shumë njohuri; dhe më në fund, përse nuk më keni shkruar fare? Ndjehem shumë fatkeqe pse s’keni gjetur asnjë mundësi të më shkruanit që nga largimi; por do t’isha akoma më fatkeqe në qoftë se do të kishit pasur mundësi e nuk e keni shfrytëzuar. Padrejtësia dhe injoranca juaj janë të pakufishme! Por do të zhytesha në një dëshpërim të thellë në qoftë se ato juve do t’ju sillnin ndonjë fatkeqësi, dhe dua më shumë që të mbeteni i pandëshkuar se sa që unë hakmerrem.; flak çdo gjë, që do të duhej të më bindte se nuk më dashuroni më dhe sikur ndjej më tepër dëshirë që verbërisht t’i nënshtrohem dashurisë sime ndaj jush, se sa të jem e verbuar me dëshmitë që më jepni ju për mosbrengosjen tuaj ndaj meje; sa do ta kursenit shqetësimin tim nëse interesimi juaj për mua që nga çasti i parë kur ju pata parë do të ishte më i vogël, se sa tash kur ka kaluar një kohë e gjatë! Por, kush nuk do ta tepronte, sikur unë, pas një vuajtje tuajën aq të madhe, dhe kujt nuk do t’i dukej ajo aq e sinqertë? Çfarë janë mundimet e atij, i cili do të duhej të vendoste të dyshojë në sinqeritetin e tjetrit që e dashuron! E di se një pretekst tejet i vogël për ju do të mjaftonte, madje edhe nëse nuk jeni përpjekur fare ta bëni, dashuria që ndjej ndaj jush ju shërben aq besnikërisht, dhe s’mund të pajtohem me mendimin se do të duhej t’ju konsideroj fajtor, përveç që kënaqem me mendimin se do të mund t’ju gjykoja unë. Ju më pushtuat me këmbënguljen tuaj, me krenarinë tuaj zgjuat në mua dashurinë, më keni magjepsur me ëmbëlsinë tuaj, më keni bindur me premtimet tuaja, pasioni juaj i fuqishëm ka kaluar në mua; por vazhdim i atyre çasteve tejet të këndshme të lumturisë sot janë vetëm lotët, ofshamjet, dhe një vdekje e pikëllueshme e gjithçkaje dhe unë nuk kam asnjë mundësi kësaj t’i gjej asnjë ilaç. Është e vërtetë se kam pasur shumë kënaqësi duke ju dashuruar, por kjo po më shkakton gjithnjë e më shumë dhembje të pazakonshme dhe gjithë kjo që po më bëni tash më sjell në dëshpërim të plotë. Po të provoja ta kundërshtoja me më shumë forcë dashurinë tuaj, po të mund t’ju sillja ndonjë arsye për vuajtje dhe të nxitja më shumë xhelozinë tuaj, po të mund të hetonit në mua ndonjë ftohje ndjenjash ndaj jush dhe po të dëshiroja më në fund të vendosja përballë arsyes sime simpatinë e natyrshme që ndjej ndaj jush, të cilën ju e hetuat shumë shpejt (sepse përpjekjet e mia në atë drejtim ishin jokorrekte), ju do të mund të më ndëshkonit shumë ashpër dhe të shërbeheshit me forcën tuaj; por ju më dukeshit aq simpatik, edhe para sa të ma shfaqnit dashurinë, kishit shfaqur aq shumë emocione sa më kishit magjepsur të tërën dhe kisha filluar t’ju dashuroja me aq pasion; por pasi ju nuk ishit aq i verbër sa edhe unë pse lejuat që të rrëshqas në një gjendje të këtillë shpirtërore? Ç’keni dashur të bëni me ndjenjat e mia, të cilat ju bezdisnin? Ju e keni ditur shumë mirë se nuk do të mund të qëndronit përgjithmonë në Portugali, andaj përse më zgjodhët pikërisht mua për të më bërë kaq fatkeqe? Do të mund të gjenit pa dyshim në vendin tuaj ndonjë grua më të bukur se mua, me të cilën do të provonit po aq kënaqësi, mbasi keni kërkuar ato më të vrazhdtat, ndërsa ajo grua do të ju dashuronte besnikërisht vetëm aq kohë sa do t’ju shihte dhe të cilën koha do ta ngushëllonte për mungesën tuaj, ndërsa ju do të mund ta braktisnit pa besëthyerje dhe pa vrazhdësi; kështu siç bëni ju, më tepër i ngjani një Tirani, i cili për nga natyra torturon dhe jo një Dashnori, i cili duhet të mendojë se si të pëlqehet.
Oh! Vërtet jeni të pandjeshëm ndaj një zemre që ju takon vetëm juve? E shoh se për ju është shumë më lehtë që të mbështeteni në ndonjë mendim që është kundër meje, se sa që unë të bindem në diç kundër jush: unë do të rezistoja, pa e thirrur në ndihmë tërë dashurinë time, sepse të gjitha arsyetimet do të më dukeshin aq të flashkëta. Nuk ka arsye të tilla që do të mund të më shkëputnin nga ju: ndonëse ju keni dashur të shfrytëzoni arsyet e para në të cilat keni hasur, vetëm që të ktheheshit në Francë; në qoftë se anija është dashur të lundrojë, pse nuk e keni lënë të shkojë pa ju? Nëse ju kishte shkruar familja juaj si nuk i dinit, vallë, të gjitha ndjekjet e tmerrin që kisha duruar unë nga familja ime? Nderi juaj ju ka obliguar të më braktisnit, ndërsa unë as që kam menduar në nderin tim. Ju keni qenë të detyruar të shkonit për t’i shërbyer mbretit tuaj; por nëse është e vërtetë ajo që flitet për të, ai nuk ka pasur nevojë të madhe për ndihmën tuaj dhe do ta përligjte lehtë mosardhjen tuaj.
Lumturia ime do t’ishte e pafund po ta kalonim jetën bashkë: por pasi ishte e nevojshme që fati i lig të na ndante, duhet të jem e kënaqur që nuk jam e pabesë, dhe nuk do të dëshiroja për asgjë në botë të bëj një gjë të tillë të shëmtuar. Ju e keni njohur shumë mire thellësinë e dashurisë së zemrës sime dhe karakterin tim, por keni vendosur të më braktisni dhe të më shtyni në një ndjenjë të tillë të tmerrshme me të cilën duhet të jetoj: se nuk do të mendoni më në mua dhe se po më flijoni për ndonjë dashuri të re? Unë jam e vetëdijshme se ju dua mu si ndonjë grua e çmendur, por nuk ankohem assesi në forcën e zemrës sime, unë vetëm ju përshtatem atyre shigjetave çmendurake sepse nuk do të mund të jetoja pa ato kënaqësi që i gjej tani, dhe në të cilat kënaqem duke ju dashur midis njëmijë dhimbjesh; pastaj, pandërprerë jam e okupuar me shqetësime të thella, me urrejtjen dhe neverinë për të gjitha gjërat që më rrethojnë; familja ime, miqtë e mi dhe ky manastir më janë bërë të padurueshëm; gjithçka që jam e detyruar të shoh rreth vetes, dhe gjithçka që duhet të bëj, më duket e neveritshme: unë jam aq xheloze për shkak të dashurisë sime, ndaj më duket se të gjitha veprimet e mia dhe të gjitha obligimet e mia kanë të bëjnë vetëm me ju Po, unë edhe duroj deri në një masë, vetëm atëherë kur nuk i shfrytëzoj të gjitha çastet e jetës sime vetëm për ju. Ç’do të bëja, oh! pa kaq urrejtje dhe pa kaq dashuri që e mbushullojnë zemrën time? A do të mund të mbijetoja gjithë atë që tash pandërprerë e ndrydh zemrën time dhe a do të mundnja edhe më tej të bëj jetë të qetë dhe të vyshkur? Zbraztësinë e jetës dhe apatinë unë nuk nuk mund t’i fsheh më. Gjithë bota përreth e kanë vërejtur ndryshimin e plotë në jetën time, mënyrën e re të sjelljes, gjithë personalitetin tim; edhe nëna ime më ka folur për këtë me zemërim, por shpejt pastaj edhe me një qëllim të mire. Nuk mbaj mend më se ç’ i kam thënë. Kujtoj se ia kam thënë të gjitha. Murgeshat, madje edhe ato më të pamëshirshmet, kanë shprehur dhembshuri për gjendjen në të cilën kam rënë dhe sikur kanë pasur konsiderata ndaj meje; gjithë bota është e prekur nga dashuria ime, ndërkaq ju akoma qëndroni tek indiferenca juaj e thellë dhe më shkruani gjithnjë letra shumë të ftohta; tek to ka aq shumë përsëritje; gjysma e fletëve të letrave tuaja janë të zbrazëta dhe gati sa s’vërehet se po vdisni nga dëshira që t’i kryeni sa më shpejt. Ditëve të fundit Dona Brit tmerrësisht më qorton pse nuk dal fare jashtë nga dhoma dhe duke menduar se do të më gëzojë më nxori të shëtis nëpër ballkonin e manastirit, prej nga shihet Mertola. M’u desh të dal me të dhe menjëherë më erdhën ndërmend kujtime të tmerrshme nga të cilat qava pastaj tërë ditën. U ktheva menjëherë, u shtriva në krevat dhe pas gjithë kësaj e kuptova se ka fare pak shpresë se do të shërohem ndonjëherë; gjithë ajo që bëjnë të tjerët për të ma lehtësuar gjendjen, vetëm e forcon dhembjen time, dhe vetëm në atë lloj bari zbuloj shtytjen për ta rritur pikëllimin tim: shpesh ju kisha parë tek kalonit atyre vendeve me atë pamjen tuaj që më kishte rrëmbyer, dhe isha pikërisht në atë terracë atë ditë të kobshme kur pata filluar të ndjeja pasojat e para të dashurisë sime të pafat: kisha pasur ndjenjën se dëshironit të ju pëlqeja edhe pse nuk më kishit njohur. E kisha bindur veten se më kishit vërejtur midis të gjitha atyre që rrinin me mua, dhe mendova kur u ndalët, se dëshiruat unë t’ju shoh më mirë andaj isha e mrekulluar me dashamirësinë dhe shkathtësinë tuaj kur kalëronit përreth manastirit. Edhe vetë isha e befasuar nga frika që ndjeva kur kaluat pranë një vendi të rrezikshëm; më në fund, unë kisha filluar fshehtësisht të përcillja të gjitha lëvizjet tuaja. Kisha ndjerë se nuk ishit më për mua një qenie e pandjenjë, prandaj kisha marrë mbi vete gjithë barrën e veprimeve tuaja; gjithsesi e dini mirë ç’kishte ndodhur pastaj edhe pse asgjë s’kam për të fshehur, nuk do të duhej këtu t’i përmendja nga frika se dot’ju fajësoj më shumë se sa duhet dhe të mos i shtoj vetes më shumë mundime të panevojshme që të ju bind të më jeni besnik. Por këtë ju nuk e doni assesi: si mund të shpresoj që letrat dhe qortimet e mia do të bëjnë më shumë se sa që mund të bëjnë dashuria dhe pasioni im kundrejt mosmirënjohjes suaj? Jam plotësisht e sigurt për fatin tim të lig, sjellja juaj e padrejtë nuk ma lejon as shkëndijën më të vogël të arsyes për të dyshuar në këtë dhe unë do të duhej të ndjeja neveri për gjithë këtë, sepse më keni lënë dhe keni ikur. Nuk më keni magjepsur vetëm mua, ju duan edhe të tjerat. Nuk do të hidhërohesha fare në qoftë se ndjenjat e të tjerave do të ishin të ngjashme me të miat, vetëm do të plotësohej bindja ime dhe do të dëshiroja që të gjitha femrat në Francë të mendonin për ju se jeni i dashur, që të gjitha të ju duan, për që asnjëra të mos ju pëlqejë. Ky mendim i imi ëshë i pamundur dhe është qesharak, por megjithatë, unë jam e bindur se ju nuk jeni aq i aftë sa të jeni kokëfortë dhe të më harroni pa ndihmën e askujt edhe pse nuk jeni i shqetësuar me ndonjë dashuri të re: ndoshta do të dëshiroja bile të keni ndonjë arsye të qartë! Vërtet do të isha më fatkeqe, por ju nuk do të ishit fajtor më i madh. E shoh se ju tash jetoni në Francë pa ndonjë dëshirë të madhe, por megjithatë me një liri të madhe; lodhja nga udhëtimi i gjatë dhe frika se nuk do të përgjigjeni në shfrimet e ndjenjave të mia ju mbajnë peng; ah! mos u frikësoni nga unë? Do t’isha e lumtur po të mund t’ju shihja vetëm kohë pas kohe dhe po ta dija se jetojmë në të njëjtin vend, por ndoshta po e ngushëlloj vetëm veten… Para se të provoni ndonjë dashuri të re të madhe, kujtoni dhembjen time të pafundme, çiltërsinë e qëllimeve të mia, shumësinë e sjelljeve të mia, teprinë e të shkruarit në letrat e mia, në rrëfimet e mia, pikëllimin tim, dëshirat e mia, xhelozinë…? Ah, sa do t’ishit fatkeq; ju lus me shpirt ta shfrytëzoni gjendjen ku kam rënë dhe vuajtja ime le t’ju shërbejë juve. Ka pesë – gjashtë muaj që kur ma keni zbuluar një fshehtësi të pakëndshme, plotësisht i sinqertë, se e dashuroni një zonjë të vendit tuaj: në qoftë se ajo ju pengon të vini këtu, më tregoni pa ngurrim, të mos ju akuzoj më; më mban ende një shpresë dhe do t’isha shumë e lumtur në qoftë se ajo dashuri nuk do të vazhdonte më, po ta harronit plotësisht ose të më harronit edhe mua; ma dërgoni portretin e saj dhe disa nga letrat e saj! Më tregoni për të gjitha ato që ju thotë ajo. Ndoshta aty do ta gjeja ngushëllimin tim apo pikëllimin; jo, jo nuk mund të qëndroj më gjatë në këtë gjendje dhe s’ka asnjë ndryshim që do të më kënaqte! Do të doja ta kisha edhe portretin e vëllait tuaj dhe të nuses së tij: gjithçka që për ju ka vlerë mua do të më gëzonte shumë dhe jam e dhënë shumë pas të gjitha atyre që ju interesojnë: asgjë s’i kam lënë vetes që do të jetë vetëm e imja. Ka çaste, kur më duket se do të kisha aq përultësi t’i shërbeja edhe asaj që ju e doni; sjellja juaj e keqe dhe përbuzja juaj aq shumë më kanë përmbysur, sa ndonjëherë nuk mundem as të mendoj se do të duhet të jem xheloze dhe të mos ju pëlqej, aq më pak t’ju lëndoj: shpesh bindem se as që do të duhej të guxoja t’ua zbuloja ndjenjën e zemërimit tim, siç bëj shpesh, por edhe as emocionet tjera që ju nuk i doni. Ka kaluar shumë kohë qëkur ai oficer e pret letrën time për ju: kam vendosur ta shkruaj në mënyrë që ju ta pranoni pa ndjenja shqetësimi: por ajo megjithatë është shumë e çuditshme dhe duhet ta përfundoj: medet! Nuk kam forcë të vendos për këtë, sepse mua më duket se ju flas kur ju shkruaj dhe sikur e ndjej praninë tuaj fizike. Së pari, nuk do të jetë shumë e gjatë, as shumë e bezdisshme, mund ta hapni dhe ta lexoni në besim; vërtet nuk do të duhej të ju flisja për prirjet e mia që s’ju pëlqejnë dhe nuk do t’ju flas më fare për to. Edhe pak e do të kalojë një vit që kur iu jam dorëzuar pa hezitim; dashamirësia juaj më është dukur shumë e fortë dhe shumë e sinqertë dhe kurrë s’kam menduar se e imja do të jetë kaq prapësuese, aq sa t’ ju shtynte të kaloni pesëqind milje, të përjetoni përmbysjen e anijes, vetëm që të largoheshit nga këtu; ju mund ta kujtoni ndrojtjen time, hutimin dhe tronditjen time, por mos e kujtoni atë që do t’ju shtynte të më dashuroni. Oficeri që do të duhej të jua sillte këtë letër po më lutet për të katërtën herë, i duhet të niset. Sa shumë ngutet, pa dyshim edhe ai e lë ndonjë fatkeqe në këtë vend.
Lamtumirë! E kam shumë më vështirë ta përfundoj këtë letër, se sa ju kur vendosët të iknit nga këtu, ndoshta edhe përgjithmonë.
Lamtumirë, nuk guxoj t’ju dërgoj një mijë emra të çiltërsisë, as të lëshohem sërish në emocione: se ju dua një mijë herë më tepër se jetën time, dhe një mijë here më tepër se sa mendoj. Sa shumë ju dua! Por edhe sa jeni mizor ndaj meje! Kurrsesi nuk më shkruani dhe nuk mund të përmbahem e të mos ua them; do të dëshiroja të filloja sërish, por ofeceri do të niset; punë e madhe, le të shkojë, këtë letër po e shkruaj më shumë për veten time se sa për ju, dhe bëj çdo gjë vetëm ta lehtësoj veten. Gjatësia e kësaj letre mbase do t’ju frikësojë dhe as që do ta lexoni Ç’bëj a thua, që jam kaq e pafat? Pse e helmuat jetën time? Përse nuk kam lindur në ndonjë vend tjetër?
Lamtumirë, më ndjeni! Nuk kam më guxim t’ju lutem të më doni: e shihni edhe vetë ku më ka shpënë fati im?
Lamtumirë!

Letra e tretë

Ç’ do të bëhet me mua dhe ç’do të dëshironit ju të bëj unë? Tash gjendem shumë larg nga tërë ajo që e kisha parashikuar: kisha shpresuar se do të më shkruanit nga të gjitha vendet ku do të gjendenit, si dhe që letrat tuaja do të ishin shumë të gjata; se do ta ushqenit dashurinë time me shpresën se do t’ju shoh përsëri, se mbështetja e plotë në besnikërinë tuaj do të më sjellë një qetësi të nevojshme, dhe se ndërkohë do të jetoj në ndonjë gjendje realtivisht të durueshme shpirtërore pa vuajtje të vazhdueshme? Madje edhe kam menduar ta bëj një përpjekje, mbase mund të dalë e suksesshme, të shërohem, me kusht që të mundja të kuptoja se më keni harruar plotësisht. Largësia juaj; çastet e devocionit tim; frika se do ta shkatërroj tërësisht shëndetin për shkak të një pagjumësie dhe pasigurie të përhershme; gjasat e vogla për kthimin tuaj; ftohtësia e dashurisë suaj dhe e fjalëve tuaja të fundit; ikja juaj, me një arsye vërtet të shëmtuar dhe një mijë shkaqe të tjera, që më mjaftonin plotësisht dhe më tepronin bile, më krijuan përshtypjen se do të më ofrojnë një ndihmë shumë të mirë, nëse do të ishin të nevojshme; por duke qenë se, më në fund, unë po luftoj me veten time, asnjëherë nuk kam mundur të kem besim të plotë në dobësitë e mia, e as që të druhem nga fakti që sot vuaj me shpirt.
Medet! Sa jam fatkeqe që nuk e ndaj këtë vaj me ju dhe sa ndjehem e vetmuar dhe e pafat. Kjo ndjenjë më mbyt, dhe po çmendem nga frika se ju as që keni pasur ndonjëherë përjetime kënaqësie me mua. Po, i kuptoj tash të gjitha “shqetësimet” tuaja qëllimkëqija: ju gjithnjë më keni gënjyer sa herë më thoshit që ishit i magjepsur kur rrinim vetëm bashkë; i mbetem borxh shumë vetëm bezdisë sime për lajkat dhe mallëngjimin tuaj. Gjakftohtë përpiqeshit të më mashtronit, e shihnit dashurinë time si një fitore tuajën dhe zemra juaj kurrnjëherë nuk ka qenë thellësisht e prekur. A nuk jeni vërtet fatkeq dhe a keni aq pak kurajo që nuk keni mundur të më shfrytëzonit në ndonjë mënyrë tjetër, por përmes dobësisë së ndjenjave të mia? Dhe a është e mundur që me kaq shumë dashuri unë të mos arrij t’ju bëj plotësisht të lumtur? Nga dashuria për ju unë vuaj për kënaqësitë e pafundme, të cilat i keni humbur; a thua njëmend nuk i keni dashur? Oh! vetëm po t’i kishit njohur, ju do të bindeshit se ato kënaqësi do të ishin më të larta se sa kënaqësitë që i provonit duke më shfrytëzuar mua. Ju do të bindeshit se njeriu do të ishte shumë më i lumtur, do të dukej shumë më i madh atëherë kur do të dashuronte me gjithë zemër dhe në mënyrë të sinqertë se sa kur atë vetëm do dashuronin. Unë vërtet nuk e di as kush jam, as çka bëj, as çka dua: jam e copëzuar në një mijë dëshira të kundërta. A do të mund të paramendohej një gjendje më e mjerë shpirtërore? Unë ju dua çmendurisht dhe do t’ ju kurseja juve nga ndjenjat dhe shqetësimet e njëjta po të kisha guximin: do të vrisja veten apo do të vdisja nga dhembja po ta dija në mënyrë të sigurtë se ju nuk gjeni kurrë qetësi shpirtërore, po t’a dija se jeta juaj është vetëm shqetësime u tundullima, po t’a dija se ju vajtoni pa pushim dhe po t’a dija se gjithçka ju duket e pavlerë Nuk kam mjaft forcë për dhembjet që më kanë pushtuar, si do t’i duroja atëherë edhe të tuajat, të cilat do t’ishin një mijë here më të fuqishme se dhembjet e mia? Megjithatë, nuk kam guxim të mendoj ende se juve nuk ju shkon fare mendja tek unë. T’ ju them sinqerisht, jam çmendurisht xheloze ndaj gjithçkaje që tek ju shkakton gëzim dhe ndaj gjithçkaje që ua lëndon zemrën, madje edhe ndaj dashurisë suaj për Francën. Nuk e di në të vërtetë as pse ju shkruaj, e shoh mirëfilli se ju ndjeni vetëm keqardhje ndaj meje. Unë nuk dua të keni fare mëshirë për mua. Jashtëzakonisht shumë hidhërohem në vetveten, kur mendoj se çka kam flijuar për ju: e kam humbur prestigjin dhe i jam nënshtruar tërbimit të farefisit tim, vrazhdësisë së ligjeve të këtij vendi ndaj murgeshave si dhe mosmirënjohjes suaj, e cila më duket më e rënda nga të gjitha fatkeqësitë e mia. Por, prapë se prapë, e ndjej se pendimet e mia nuk janë të vërteta dhe do të dëshiroja sërish që për dashurinë e zemrës suaj t’u nënshtrohem rreziqeve më të tmerrshme. Akoma në mua gjëllin ajo dëshirë e kobshme që për ju të flijoj edhe jetën time dhe nderin tim; a nuk ua kam dhuruar të gjitha ato që i kam më të çmueshmet në jetën time? Dhe a nuk jam aq e kënaqur që kam vepruar në këtë mënyrë? Më duket se ende nuk jam e kënaqur plotësisht me dhembjet që përjetoj dhe me pakufishmërinë e dashurisë sime, dhe nëse nuk mundem, oh! të lëvdohem se jam plotësisht e lumtur me ju; unë jetoj, ashtu e pabesë, duke bërë punë të tilla që ta shpëtoj dhe njëherit ta shkatërroj jetën time. Medet! Po vdes nga turpi: pikëllimi im domethënë shihet vetëm në letrat e mia? Po t’ ju dashuroja kaq shumë sa ju them në letrat e mia do të duhej t’isha e vdekur qëkur. Unë ju kam tradhtuar dhe ju do të duhej të ankoheshit në mua. Po, përse nuk ankoheni? Ju kisha parë kur kishit shkuar dhe nuk do të duhej të shpresoja se do të më ktheheshit ndonjëherë, por unë akoma, ja, marr frymë: domethënë ju kam tradhtuar dhe ju lutem të më falni! Megjithatë mos më falni! Jini ndaj meje i ashpër! A nuk e shihni se ndjenjat e mia nuk janë mjaft të fuqishme? Më mundoni më shumë që ta kënaqni veten! Kërkoni nga unë që të vdes nga dashuria për ju. Dhe ju lutem me përgjërime të më ndihmoni që ta fitoj vetë luftën me dobësinë e gjinisë sime dhe të përfundoj gjithë pavendosmërinë time me një dëshpërim të vërtetë; fundi im tragjik pa dyshim do t’ju nxiste të mendoni për mua, kujtimi për mua do t’ju ishte i dashur dhe ju, mbase, do të shqetësoheshit shumë nga ajo vdekje e pazakonshme, e cila me siguri vlen më shume se sa kjo gjendje ku më keni shpënë.
Lamtumirë, do të kisha dashur vërtet që të mos ishim parë kurrë. Oh! si e shoh të gjallë dysinë e ndjenjave të mia dhe jam e vetëdijshme se në çastin kur ua shkruaj këtë letër më shumë do të dëshiroja të isha fatkeqe duke ju dashuruar, se sa të mos ju kisha dashur kurrë; unë ju nënshtrohem pa u ankuar në fatin tim të keq, sepse ju nuk keni dashur që ai të jetë më i mirë.
Lamtumirë, premtomëni se do të më vajtoni me shpirt nëse vdes nga dashuria, se forca e dashurisë sime tek ju do të nxisë tundime dhe do t’ju largojë nga shumë gjëra të tjera; ai ngushëllim do të më mjaftojë, por nëse do të duhej të ju braktisnja përgjithnjë, nuk do të dëshiroja t’ju lë në dorën e dikujt tjetër. Nuk do të ishit aq mizor që të shërbeheshit me pikëllimin tim për të qenë më i përzemërt dhe të shpreheshit se ju keni shkaktuar dashurinë më të madhe në botë?
Lamtumirë, edhe një herë; po ju shkruaj letra tejet të gjata, nuk kam shumë konsiderata ndaj jush, ju kërkoj falje për këtë, dhe guxoj ende vetëm të shpresoj se do të mendoni vetëm si për një çmendurake të mjerë, por e cila nuk ishte e tillë, siç e dini, para se t’ju dashuronte ju.
Lamtumirë, më duket se tepër shumë ju kam folur për gjendjen e padurueshme shpirtërore në të cilën gjendem: megjithatë, ju falënderoj nga thellësia e zemrës për pikëllimin që ma keni shkaktuar dhe e urrej prehjen e qetësinë që e kam pasur para se t’ju takoja.
Lamtumirë, dashuria ime po shtohet çdo çast. Oh! sa shumë kam gjëra që do të duhej t’ua thosha.

Letra e katërt

Më duket se po ua bëj një padrejtësi të madhe ndjenjave të zemrës sime, pse po përpiqem t’ua shpaloj pikë për pikë dhe do të isha jashtëzakonisht e lumtur nëse ju do të mund të gjykonit për to, sipas ashpërsisë së ndjenjave tuaja! Por unë nuk duhet të thirrem në ju, dhe nuk mund ta pengoj veten t’ju rrëfehem me shumë më pak gjallëri se sa njëmend ndjej dhe ju do të duhej për këtë të më mundoni, siç bëni me harresën, e cila më ka sjellë në dëshpërim të plotë dhe e cila sipas jush është e turpshme; megjithatë do të duhej të duronit e të më dëgjonit kur ankohem për fatkeqësitë që i kisha paraparë, qëkur morët vendimin e pakthyeshëm të më braktisnit. Jam e ndërgjegjshme se e kam keqpërdorur veten kur kam menduar se ju e keni veçanësinë tuaj të mirësisë, e cila nuk është e zakonshme, sepse tepria e dashurisë sime do të duhej të më vinte, më duket, përmbi të gjitha dyshimet dhe se e ka merituar një besnikëri më të madhe se sa i është ofruar. Por prirja juaj për të më zhgënjyer e mundi më në fund drejtësinë, që ma kishit borxh për të gjitha ato që kisha bërë për ju. Nuk dua të them se jam plotësisht fatkeqe ngase ju nuk më doni dhe vetëm ngase unë ju dashuroj dhe sikur unë jetoj vetëm nga dashamirësia juaj. Tash jam larg nga ajo gjendje shpirtërore, sepse nuk kam marrë nga ju asnjë letër tash gjashtë muaj; gjithë këtë shqetësim ia përshkruaj vetëm verbërisë sime, e cila më ka lidhur për ju Do të duhej të parshihja që lumturia ime do të ishte më shkurtër se sa dashuria ime? A ishte vërtet gjë e mençur kur shpresoja që ju do ta kaloni jetën në Portugali dhe se do të heqnit dorë nga pasuria juaj dhe nga prona juaj si dhe të mendoni vetëm për mua? Dhembja ime nuk mund të lehtësohet me asgjë, ndërsa kujtimi për dashurinë më mbush me pikëllim. Të gjitha dëshirat e mia ishin të kota dhe unë s’do t’ju shoh më në dhomën time me gjithë atë zjarr dhe afsh që më mbulonit përherë? Por, unë po e teproj dhe i njoh fare mire të gjitha mendimet dhe ndjenjat që e rëndonin kokën dhe zemrën time, që ishin të shtyra gjithnjë nga vullneti juaj dhe të cilat u zhdukën në të njëjtën kohë kur edhe ai vullnet i juaj. Është dashur që pikërisht në ato çaste të lumturisë më të madhe ta thërras më shumë arsyen, ta kem në ndihmë, në mënyrë që të zbus teprimet kobndjellëse të kënaqësive të mia. I kisha paraparë të gjitha këto që po i përjetoj tashti; por unë ua kisha falur tërë qenien time dhe nuk isha e aftë të mendoja ç’ishte ajo që e nxinte nxinte gëzimin tim dhe që më pengonte që të përjetoja lumturinë e vërtetë nga dashuria juaj; unë vetëm e shihja veten shumë të lumtur që isha me ju dhe as që kasha mundur ta paramendoja se ju ndonjëherë do të ishit larg meje; mirëpo e kujtoj mirëfilli se ju kam thënë disa herë se ju do të më shkaktonit fatkeqësi. Por ato shkëndija frike zhdukeshin shpejt dhe unë ndjeja kënaqësi të madhe që t’i fshihja për shkakun tuaj dhe t’i dorëzohesha plotësisht lumturisë sime. Tash e shoh mire barin e të gjitha dhimbjeve të mia dhe do të lirohem nga to shumë shpejt nëse nuk do t’ju dashuroj më: por cilin ilaç? Jo, do të dëshiroja të vuaj edhe më shumë se sa t’ju harroj.
Medet! A varet kjo nga unë? Nuk mund ta mashtroj veten se ka pasur ndonjë çast kur kam dashur të mos ju dashuroj; ju meritoni më shumë keqardhje se sa unë dhe është më mirë që të ketë vuajtje të këtillë sikur e imja se sa të jetohet në kënaqësitë efemere që ua ofrojnë mikeshat tuaja në Francë. Unë nuk ju lakmoj aspak për indiferencën tuaj dhe më shkaktoni edhe keqardhje. Prandaj ju propozoj: më harroni plotësisht. Unë jam e kënaqur me vetveten për faktin se ju kam shpënë në atë gjendje që pa mua megjithatë nuk do të mund të përjetoni kënaqësi të plotë, dhe unë jam më e lumtur se sa ju ngase jam e preokupuar më shumë me emocionet. Pak kohë më parë jam ngritur në rangun e eprorëve në manastir: të gjithë ata që flasin me mua mendojnë se jam e çmendur, unë nuk e di se si ju përgjigjem fare, por si duket murgeshat e mia janë akoma më të çmendura kur besojnë se unë jam e aftë për ndonjë detyrë dhe përgjegjësi.
Oh! U lakmoj shërbëtorëve tu, Emanuelit dhe Franciskos, për lumturinë. Pse unë nuk jam gjithnjë me ju sikur ata? Do të vija pas jush përherë dhe gjithkund dhe do t’ju shërbeja pa dyshim më mire dhe më sinqertë, sepse asgjë në botë nuk dëshiroja më shumë se sa t’ ju shihja: apo bile vetëm të më kujtonit! Unë do t’isha, ja, e kënaqur vetëm me kujtimin tuaj! Por nuk guxoj të jem e sigurtë: nuk do t’i kufizoja shpresat e mia vetëm tek kujtimi për ju po të kisha mundësi t’ju shihja çdo ditë. Ju më keni mësuar mirë se si duhet t’u nënshtrohem të gjitha dëshirave tuaja: por nuk pendohem pse ju kam adhuruar, jam e kënaqur ngaqë më keni bërë për vete: ikja juaj e përnjëhershme, mbase e përjetshme, nuk e pakëson assesi pasionin e dashurisë sime: unë përkundrazi do të kisha dëshirë që për këtë të marrë vesh tërë bota, nuk e dua asnjë fshehtësi dhe jam mbushur ngazëllime ngaqë kam bërë gjithçka për ju kundër të gjitha zakoneve. Ja po e vë tërë nderin tim dhe tërë devocionin tim plotësisht në dashurinë e pakufishme ndaj jush, për tërë jetën, sepse tash kam filluar t’ju dashuroj marrëzisht.
Oh, nuk i them gjithë këto fjalë për t’ju detyruar të më shkruani. Ah, mos u merakosni, unë, si të thuash, nuk kërkoj asgjë nga ju, nuk ju detyroj për asgjë prej gjëje dhe nuk kërkoj nga ju asfarë dëshmish të dashurisë, përveç atyre që ju vetë do të dëshironit të m’i jepnit: kënaqësia më e madhe për mua do të ishte që t’ju arsyetoja, ngase mund të jetë që ndjeheni më lehtë kur nuk më shkruani: dhe ndjej një dëshirë që t’ju fal për të gjitha dobësitë tuaja.
Një oficer francez kishte aq përdëllesë sa që sot në mëngjes më foli për ju më shumë se tri orë. Ai midis tjerash më informoi se në Francë është nënshkruar paqja: kur është kështu, si s’keni gjetur mundësi të vini këtu e të më shihni, madje edhe të më merrni me vete në Francë? Unë s’jam e denjë për këtë, prandaj vetëm bëni atë që ju duket më e drejtë; dashuria ime nuk varet më nga mënyra se si do të silleni ju me mua; që kur keni shkuar, asnjë çast nuk kam qenë në rregull, unë nuk ndjej kënaqësi të tjera përveç që një mijë herë gjatë ditës të përmend emrin tuaj; disa nga murgeshat që kanë mësuar për gjendjen time të mjerë ku më keni shpënë, më flasin për ju shumë shpesh; unë gati fare nuk dal nga dhoma, ku ju vinit ndonjëherë dhe e vështroj pandërprerë portretin tuaj, i cili më është një mijë herë më i dashur se jeta ime; ai më sjell shumë gëzime, por edhe dhimbje, veçanërisht kur mendoj se nuk do t’ju shoh më, mbase kurrë më. Përse duhet të ndodh kjo, të mos ju shoh më? A më keni braktusur përgjithnjë? Unë jam e dëshpëruar; ta dini, Mariana juaj e mjerë nuk mundet më, ajo po e humb vetëdijen duke e përfunduar këtë letër. Lamtumirë, lamtumirë, kini mëshirë për mua!

Letra e pestë

Po ju shkruaj për të fundmen herë dhe shpresoj se permes këtyre fjalëve të reja dhe tonit tjetër me të cilin është shkruar kjo letër do të kuptoni se më në fund më keni bindur që nuk më doni më dhe sipas kësaj nuk do të duhej as unë të ju dua. Mos u frikësoni se do t’ju shkruaj edhe ndonjëherë; nuk do të shkruaj, madje, as emrin tuaj në pako – për të gjitha këto e kam informuar Dona – Britën, të cilës edhe më parë i kam besuar gjëra edhe më sekrete. Ajo që do ta bëjë Dona – Brita do të jetë shumë më pak e dyshimtë se sa po të bëja unë; ajo do të marrë të gjitha masat e nevojshme që me siguri të plotë tek ju të arrijnë portreti dhe bylyzyku që ma kishit dhuruar kohë më parë. Megjithatë, dëshiroj që ju ta dini edhe këtë, se emocionet ka disa ditë që më janë përflakur, se pengun e dashurisë suaj e kam shporrur nga vetja, ndonëse më parë ai më ishte shumë i dashur. Unë ndaj jush kam treguar aq shumë dobësi sa që ju kurrnjëherë ju nuk do ta kishit paramenduar se jam e aftë për këtë fund. Do të kënaqem në këtë dëshprim timin, që e kam ndjerë duke u shkëputur nga ju, ngase e di se do ta yshtë tërbimin tuaj. E pranoj, sa jam e marrë, se kam qenë e lidhur aq shumë me cikërrimat sa gjithnjë kam ndjerë nevojë të mendoj sërish për vendimin për t’u ndarë nga ju. Por njeriu vjen në fund me gjithë atë bagazh që e bart, veçanërisht kur ekzistojnë mjaft arsye për këtë. Të gjitha gjërat ia kam dhënë Don – Britës. Ai vendim më ka kushtuar me shumë lotë. Pas një mijë shqetësimesh dhe një mijë pavendosmërish, për të cilat ju s’dini gjë fare dhe për të cilat as që dëshiroj t’ju jap llogari, e kam lutur atë që për to të mos më flasë kurrë më, të mos m’i kthejë kurrë, edhe po të ndodhë t’ia kërkoj vetëm për t’ua hedhur sytë, as edhe po të t’i dërgojë pa më lajmëruar mua.
Nuk e kam kuptuar teprinë e dashurisë sime derisa më është dashur të bëjë gjithë ato përpjekje që të shërohem nga ajo; dhe nuk do t’i provoja kurrnjëherë po të kisha mundësi të parashikoja sa më është dashur të tejkaloj vështirësi dhe të humb forcë për të gjitha ato. Jam e bindur se kam pasur më pak mundime të pakëndshme deri sa ju dashuroja, pavarësisht se ishit mosmirënjohës, se sa kur isha e detyruar t’i humbja përgjithmonë ato cikërrima. Atëherë arrita ta kuptoja se ju më ishit më pak i dashur se sa dashuria ime për ju dhe e kisha pasur një tundim të çuditshëm, derisa luftoja me të sepse veprimet tuaja fyese personalitetin tuaj ma kishin bërë të urryer.
Krenaria e zakonshme e seksit tim nuk më ka ndihmuar aspak që të vendos të veproj kështu kundër jush. Medet! E kam duruar përbuzjen tuaj: do ta duroja edhe urrejtjen tuaj dhe tërë xhelozinë që më ka nxitur simpatia juaj për ndonjë tjetër, do ta kisha, mbase ndonjë dashuri për ta mbrojtur, por indiferenca juaj ishte e padurueshme. Përpjekjet tuaja të mërzitshme për të më bindur për miqësinë dhe një kurtoazi qesharake në letrën tuaj të fundit, më kanë bindur se i keni marrë të gjitha letrat që ua kam shkruar dhe të cilat nuk i kanë bërë ndonjë përshtypje të veçantë zemrës suaj, por të cilat ju megjithatë i keni lexuar. Bukëshkalë, unë akoma po çmendem nga dëshpërimi, ngase as veten nuk mund ta mashtroj se ato letra nuk kishin arritur tek ju dhe se nuk ua kanë dhënë. E mallëkoj mirësinë tuaj pse më keni treguar sinqerisht të vërtetën. Përse nuk më latë në mashtrimin tim? Më mirë do të bënit të mos më kishit shkruar fare. Nuk kam kërkuar nga ju të m’i sqaronit të gjitha; tash jam edhe më fatkeqe pse nuk kam kërkuar nga ju të më gënjeni? Dhe pse nuk jeni më në ato rrethana kur do të mund t’ju kërkoja falje? Ta dini se po e vërej se ju nuk i meritoni të gjitha këto ndjenja dhe po i kuptoj gjithnjë e më shumë veset tuaja. Megjithatë, ju lutem të mos më shkruani më (nëse gjithë ajo që kam bërë për ju do të ngjallte tek ju bile mëshirë ndaj meje), ndaj kështu të më ndihmoni të ju harroj përgjithnjë! Ajo që më thoni se keni ndjerë dobësi derisa keni lexuar letrat e mia, ndoshta edhe do t’ua besoj; por ndoshta pajtimi dhe pranimi juaj do të shkaktojnë tek unë urrejtje dhe hidhërim dhe kjo do të më trondisë shumë! Mos më ngatërroni kurrsesi me sjelljet e mia, me këtë ju do t’i ndryshonit, pa dyshim, të gjitha planet e mia, nëse në çfarëdo mënyre ngatërroheni në to – unë nuk dua të di për suksesin e assaj letre Mos e shqetësoni akoma këtë gjendje që po ia përgatis shpirtit tim; më duket sikur ju mund të jeni edhe më i kënaqur me të këqijat që m’i shkaktoni. Mos më veçoni kurrsesi nga pasiguria ime. Shpresoj se, me kohë, nga kjo do të kaloj në një gjendje më prehëse. Ju premtoj se nuk do t’ju urrej; po i ndrydh të gjitha emocionet e mia. Jam e bindur se ndoshta do të kisha mundur të gjej në këtë vend ndonjë njeri, besnik dhe të bukur, të cilin do ta dashuroja; por, medet! Kush mund të më dhurojë dashuri? A do të mund të të harroja? A s’e kam provuar se një zemër e vrarë nuk e harron kurrë atë që e ka përjetuar më parë; mendimet e saj të para dhe plagët kurrë nuk mund të shlyhen dhe të shërohen; të gjitha pasionet që i ofrohen si ndihmë dhe që përpiqen ta mbushullojnë dhe t’i krijojnë kënaqësi, i premtojnë një ndjeshmëri të kotë që s’mund të gjendet më kurrë. Të gjitha kënaqësitë që i kërkon pa asnjë dëshirë që ndonjëherë t’i gjejë, shërbejnë vetëm që ta bindin se asgjë më nuk i është aq e dashur si kujtimi për dhimbjet e mëparshme.
Përse më keni shtyrë të kuptoj për dobësitë dhe shqetësimet e një lidhjeje dashurore, e cila nuk mund të ekzistojë amshueshëm, si dhe për fatkeqësitë që e përcjellin një dashuri të madhe, veçanërisht kur ajo nuk është e dyanshme; përse dëshira e verbër dhe fati i lig zakonisht lidhen njëri me tjetrin?
Po ashtu, unë do të mund të shpresoja edhe për ndonjë kënaqësi në ndonjë lidhje tjetër dashurie dhe se do ta gjeja ndonjë njeri qëllimmirë, por tash ndjej aq mëshirë ndaj vetvetes sa më duhet të kem shumë kujdes që as njeriun më të lig të mos e shtyj në atë gjendje në të cilën më keni hedhur ju mua: dhe në qoftë se nuk jam e detyruar t’ju kursej, nuk do të mund të vendos që të hakmerrem ndaj jush me një panjerëzi të tillë, edhe po qe se ajo do të varej nga ndonjë ndryshim imi i paparashikuar.
Në këto çaste jam duke kërkuar mënyra që t’ju arsyetoj, dhe po e kuptoj, madje, se një murgeshë zakonisht nuk di të dashurojë. Megjithatë, më duket që nëse njeriu është i aftë të mendojë, në zgjedhjen që bën, më parë do të duhej të mbështetej në to se sa në grate tjera, ngase ato nuk ka asgjë që i pengon që të mendojnë për pasionet e tyre dhe nuk janë të rrethuara nga një mijë gjëra, të cilat zakonisht i largojnë ose ua përhumbin vëmendjen grave të tjera. Mua më duket se nuk është e lehtë ta shohësh gruan që dashuron, të zënë me një mijë cikërrima të tjera. Ajo pandërprerë do t’ju flasë për të tjerët, për rregullimin dhe shëtitjet; kështu njeriu është pandërprerë i vërshuar nga xhelozia; ato gra të tjera janë të detyruara të kenë kujdes për çdo gjë, për të qenë të sjellshme, janë të detyruara të bisedojnë me të tjerët. Kush mund të jetë i sigurtë se ato nuk ndjejnë kurrfarë kënaqësish gjatë të gjitha atyre atyre rasteve dhe se burrat e tyre i durojnë pa një dëshirë të veçantë? Oh! sa janë të pabesa ato gra ndaj të dashurve, të cilët lehtë dhe pa dyshuar fare u besojnë të gjitha atyre që ato flasin dhe të cilët shikojnë me plot besim dhe qetësi. Nuk e them këtë me qëllim që të tregoj arsyet pse ju duhet më dashuroni; këto janë mjete shumë të këqia, unë i kam përdoruar të tjerat, shumë më të mira dhe nuk kanë pasur sukses; e njoh shumë mirë fatin tim që të përpiqem ta ndryshojë; do të jem e pafat tërë jetën, dhe a nuk do t’isha po t’ju shikoja ju për çdo ditë? Do të vdisja nga frika se do të më tradhtonit, do të dëshiroja t’ju kisha pranë çdo çast dhe do t’isha e shqetësuar nga rreziku që do t’i shtroheshit gjithnjë duke ardhur në këtë manastir. Unë do të ndjehesha e gjallë kur do ta dija se jeni në ushtri, gjithnjë e pikëlluar nga shkaku se më mungon bukuria dhe niveli juaj, do të rënkoja nga mjerimi i trupit tim, do të mendoja se simpatia që keni ndaj meje mund t’ju sjellë vetëm dëme; pastaj, do të më dukej se nuk po ju dashuroja sa duhet; do të duhej të kujdesesha të mos hidhërohen të afërmit e mi ndaj jush dhe sërish, në fund, do të isha në një gjendje po aq të mjerë sa edhe tash. Po të më kishit dhënë ndonjë dëshmi mbi dashurinë tuaj qëkur keni ikur nga Portugalia, unë do të mblidhja tërë forcën time të dilja nga kjo gjendje, madje do të denjoja edhe të maskohesha për të ardhur tek ju; por, medet! Ç’do të ndodhte me mua po të silleshit ju indiferentë ndaj meje pasi të vija në Francë? Çfarë çrregullimi do të kishte qenë ky? Ç’do të pësoja unë a thua? Dhe çfarë përmase turpi për familjen time, e cila më është shumë e dashur qëkur ju dashuroj juve. Nga tërë kjo ju mund të vëreni sa jam e ndërgjegjshme kur mendoj gjakftohtë, andaj jam edhe më fatkeqe se sa dukem; ja, po ju flas me arsye, bile një herë në jetë; le t’ju pëlqejë përkorja ime dhe jini të kënaqur me mua: unë këtë gjë nuk do ta di, sepse tashmë ju kam lutur të mos më shkruani më, po ju përbej edhe një here!
A s’keni menduar ndonjëherë për mënyrën se si keni vepruar me mua. A s’ju ka shkuar mendja se ju keni më shumë detyrime ndaj meje se gjithkush në botë? Unë ju kam dashur sikur një e çmendur; dhe sa kam pasur përbuzje për gjithçka tjetër në botë! Akti juaj nuk i takon fare një njeriu të ndershëm. Duket sikur ndaj meje keni pasur njëfarë neveritjeje sepse nuk më keni dashuruar sikur unë; unë kam lejuar të më kënaqin vetitë tuaja gjithsesi mesatare; ç’keni bërë që të më pëlqeni pikërisht si i tillë? Çfarë keni sakrifikuar për mua? A s’keni kërkuar mijëra kënaqësi të tjera? A e keni braktisur bixhozin, paratë? A s’keni shkuar, menjëherë, i pari në ushtri? A s’jeni kthyer pas të gjithëve? Atje jeni angazhuar jashtëzakonisht shumë edhe pse ju kisha lutur ta ruani veten nga dashuria për mua, por ju as që keni kërkuar mundësi të mbeteni në Portugali, ku ishit të çmuar. Një letër e vëllait tuaj ju tërhoqi sakaq në rrugë dhe ju nuk u hamendët fare; pastaj, kam marrë vesh se gjatë rrugës keni qenë tejet i lumtur? Duhet të pranoj se jam e detyruar t’ju urrej tmerrësisht.
Oh!, jam e mbuluar me një mijë fatkeqësi: e shoh se vetë dashuria nuk e sjell dashurinë. Ju keni dashur që unë t’ju dua dhe një qëllim të tillë keni bërë çmos që ta arrini; ju edhe kishit vendosur që të më dashuroni, në qoftë se do t’ishte e nevojshme, por e kishit parë se mund të arrinit sukses edhe pa ndonjë pasion të madh, ngase ndaj saj nuk kishit ndonjë nevojë të madhe; çfarë josinqeriteti?
A keni menduar vërtet se do të më mashtroni në atë mënyrë pa u ndëshkuar? Në qoftë se rastësisht do të ktheheshit në këtë vend, ju njoftoj se do t’i nënshtroheni hakmarrjes së farefisit tim.
Kam jetuar gjatë duke e mohuar vetveten dhe duke ju adhuruar juve gjë që tash më tmerron dhe pendesa po më mundon me një ashpërsi të papërmbajtur, ndjej turp të madh për shkak të krimit që keni bërë ndaj meje dhe, s’mundem më! Medet! Dashuria po më pengon të bëj diç të tmerrshme, kur do të pushojë zemra ime të copëtohet? Kur do të lirohem nga këto çaste të pamëshirshme? Megjithatë, mendoj se nuk dua t’ju ndodh asnjë e keqe, dhe nuk do të vendos t’ju pengoj që bëheni i lumtur. Por ju s’do të bëheni kurrë i tillë, në qoftë se në thelb keni zemër të mirë? Do t’ju shkruaj një letër tjetër, sa të kaloj një kohë, për t’ju dëshmuar, se jam shumë më e matur; se edhe do të kem kënaqësinë t’ua përmend troç gabimet dhe veprimet e pahijshme që i bëni ngase nuk do të jem thellësisht e shqetësuar dhe kur do të mund t’ju them qetë se ju përbuz, kur për tradhtinë tuaj do të flas me një indiferencë shumë më të madhe, se i kam harruar të gjitha dhe dhimbjet e mëparshme dhe se ju kujtoj vetëm atëherë kur dua vetë.! Pajtohem me ju se keni pasur shumë avantazhe ndaj meje dhe se në mua keni ngjallur epshe që kanë ndikuar tek unë në humbjen e torruas, por për këtë nuk do t’ju duhej shumë të krenoheshit. Kam qenë e re, mendjelehtë, më kanë mbyllur në këtë manastir që kur kam qenë fëmijë, kam takuar vetëm njerëz të papërshtatshëm, kurrë nuk kam dëgjuar aq lëvdata sa ato me të cilat më kishit vërshuar ju vazhdimisht, më dukej sikur vetëm ju kishit zbuluar tek unë magjinë dhe bukurinë. Kisha dëgjuar për ju gjëra të mira, të gjithë më flisnin vetëm në dobinë tuaj, por edhe ju bënit gjithçka që në mua të nxitnit dashurinë. Mirëpo, më në fund, unë jam zgjuar nga ai pasion dashurie. Është e vërtetë se ju për këtë më keni ndihmuar shumë, por e pranoj se për një ndihmë të tillë edhe kam pasur shumë nevojë. Duke ua kthyer letrat tuaja, ju lajmëroj se do t’i ndal vetëm dy të fundit dhe ato do t’i lexoj më shpesh se të mëparshmet, për të mës rënë në dobësitë e mëparshme.
Oh! ato letra më kanë kushtuar shumë. Sa e lumtur do të isha po të kishit dashur ju t’ju dashuroja përgjithmonë. E shoh se ende jam shumë e preokupuar me kritikat ndaj vetvetes dhe me pabesinë tuaj, por i kam premtuar vetes më shumë maturi dhe do ta arrij, në qoftë se ndaj vetvetes do të jem shumë më e vendosur ndaj këtë edhe ju do ta pranoni me kënaqësi të madhe!
Tashti, në fund, nuk kërkoj më nga ju asgjë, jam e çmendur ngase po ua përsëris shumë shpesh të njëjtat gjëra ndaj do të ishte më mirë t’ju harroja dhe të mos mendoja më për ju. Besoj se nuk do t’ju shkruaj më, madje edhe po të ndjehem e detyruar për t’ua paraqitur gjendjen e të gjitha emocioneve të mia të llojllojshme.

Në vend të pasthënies
Rainer Maria Rilke

Pesë letra të murgeshës Mariana Alkaforado

Ne nuk arrijmë t’i hetojmë mungesat e lajmeve mbi zërat e jetës së ndjenjave. Por ne, megjithatë, i shohim ato vetëm në çaste të rralla kur me vrull ngriten nga valët e fatit ose – kur ashtu, të vdekura, shtrirë në ije, lëvizin mbi sipërfaqen e tij.
A s’është ky fakt, mbase, ai që këtyre letrave portugeze u solli renomenë për të gjitha kohët: ngase në to shprehen emocione madhështore, si në një magji, e gjitha ndodh jashtë fatit, e dukshme, tejet larg e dukshme, e paharrueshme?
A kemi pasur ndonjëherë ndonjë rast tjetër të shikojmë në këtë mënyrë dashurinë se si rritet? A kanë ekzistuar diku tjetër ndjenja të një force të tillë, të një afshi të tillë, që nuk do të fundosej menjëherë, që nuk do të shpërndërrohej, ose nuk do të na shqetësonte kur do të na kthehej sërish e maskuar? Mjeshtria e dashnoreve të famshme edhe qëndronte pikërisht në faktin se ndjenjat e tyre i mbanin nën sipërfaqe; në portretet e tyre nganjëherë na është ruajtur një buzëqeshje çuditërisht masive me të cilën i ndrydhnin ndjenjat e tyre vërshuese dhe më në fund ktheheshin mbrapshtë në fund të fatit.
Çfarë kishte mundur të ishte, pa dyshim, në mos e tillë, buzëqeshja e Mariana Alkaforadës. Ne nuk e njohim atë dhe mezi na ngjallet dëshira t’ia shohim fytyrën. Aq shumë na duket se lëvizjet e saj kanë diç të përhershme, lëvizje që pandërprerë tejkalohen dhe me të cilat dashurinë e saj të madhe e ka ngritur dhe mbajtur lart përmbi vetveten. Këto lëvizje nuk i kemi njohur më parë, por atë zë nuk ishte hera e pare që po e dëgjonim. I përngjiste atij zëri, i cili herë herë mund të vibrojë gjatë rënies së muzgjeve pranverore, duke u zbrazur në gjithë ato gjëra që më nuk mund të fshihen. Sikur me paraqitjen e bilbilit ngritet jo vetëm klithma por edhe heshtja, në të cilën është e përmbajtur nata e paparamendueshme, ashtu edhe në fjalët e kësaj murgeshe gjenden emocionet e tërë botës, ajo që mund të thuhet në të dhe ajo që s’mund ta themi kurrënjëherë. Edhe zëri i saj është i privuar nga fati, sikur ishte zëri i bilbilit.
Jeta e saj është aq e njëtrajtshme dhe aq e plogësht sa madje edhe nga kobi i dashurisë së saj nuk lind kurrfarë fati tjetër. Ajo e ndjente se po humbiste gjtihçka, gjakonte për kthimin, për gjithë atë bagazh që e shqetësonte në mënyrë shkatërrimtare dhe që quhet fat, derisa ende e mban shpresa se do të bëhet grua e një dashurie të madhe. Por megjithatë ajo gjithnjë e më shumë bëhet një grua e madhe që dashuron, grua me të cilën mrekullohemi.
Sepse ç’mund të bëhet kundër admirimit që na rrëmben sa herë që i lexojmë këto letra? Kjo rrëke e qortimeve dhe e shpresave, e pikëllimit dhe e ngazëllimit na vërshon pandërprerë me të njëjtën forcë dhe ne s’kemi mundësi ta ndalim. Pandërprerë na vijnë pyetje të njëjta, akuza të njëjta, premtime të njëjta. Janë këto pyetje, akuza e premtime të zakonshme të dashurisë, të cilat shpeshherë në veprat tjera na janë bërë të mërzitshme. Por këtu, kur i vërejmë, na duken se kanë një kuptim që nuk jemi të zot ende ta definojmë.
Kemi parandjerë, në të vërtetë, ndonëse kurrnjëherë nuk na është bërë e qartë, se esenca e dashurisë nuk gjendet në përbashkësinë por në atë që njëri tjetrit i ofrojmë diçka, pambarimisht shumë, për t’u bërë ajo kryesorja që gjakon njeriu. Letrat e gruas së braktisur dëshmojnë se Konti nga Shami – a ia ka arritur gati plotësisht qëllimit që t’i ikë asaj kërkese, në qoftë se nuk supozojmë se është orvatur shumë edhe më parë që prej atyremuajve kur ishte dashnor i kësaj qenieje të mrekullueshme, e cila e kuptonte dashurinë aq seriozisht. Atëherë, ai, sqimatar dhe egoist, i vuri ndjenjave të saj disa kërkesa, të cilat ajo i plotësoi shkelqyeshëm dhe i tejkaloi me një gjenialitet të paparë, kështu që ai u tërhoq i frikësuar. Ikja e tij për të ishte e pakuptueshme, por kjo e përcaktoi detyrën e saj. E lënë vetëm, natyra e saj pranoi t’i kompenzojë dhe t’i përmbushë të gjitha kërkesat që i dashuri i saj, në sipërfaqësinë dhe ngutjen, kishte harruar. Dhe do të mund të thuhej gati se ishte e domosdoshme vetmia e saj që nga kjo dashuri e nisur shpejt dhe e pamenduar të shndërrohet në diçka të përsosur.
Ky shpirt, që ishte i aftë ta ndjejë lumturinë aq madhërisht, nuk mund të fundoset në pamaturi. Dhembja e saj bëhet e stërmadhe; por dashuria e saj e rrit edhe më shumë: nuk mund të përmbahet më. Dhe më në fund Mariana i shkruan për atë dashuri njeriut të saj që e do: “Ajo më nuk varet nga fakti se si sillesh ti me mua.” I duroi të gjitha sprovat.
Në këto letra të shekullit XVII na është ruajtur një dashuri përplot përpjekje të pakrahasueshme. Posi në një dantellë të vjetër, në to, në një mënyrë të pakuptueshme ngatërrohen penjtë e dhembjes dhe të vetmisë për të krijuar lulet, shtegun e luleve që na habitë.
Përse kanë arritur edhe tek ne këto letra? A nuk do të duhej të na rikujtonin se ky është ai skaji deri ku mund të shkojë jeta e femrës:
– Që me papërmbajtshmërinë ngazëllyese të ndjenjave të tyre vendimtare të nxiten ata që shumë vështirë arrijnë të mësojnë se ç’është një dashuri e madhe dhe që (madje edhe sot) kanë të vetmin fat të mbeten fillestarë apo diletantë.

Përktheu dhe përgatiti: Osman GASHI