Shalli

Autorja: Cynthia Ozick

Përkthyesi: Idlir Azizi

Stela, e ftohtë, akull, si ftohma e ferit. Si ecnin ashtu bashkë në rrugë, Roza dhe Magda galiç mes gjinjve të dhimbur, Magda e mbledhur në shall. Ndonjëherë Stela e mbante Magdën në krahë. Por ajo ishte xheloze për Magdën. Vajzë trupimët katërmbëdhjetë vjeçare, e vockël fare, me gjoksin dërrasë, Stela donte të mblidhej nën shall, të fshihej, e përgjumur, e nanuritur nga hapahedhjet, si bebe, si foshnje e rrumbullakët ndër krahë. Magda i merrte gjirin Rozës, dhe Roza s’pushonte kurrë së ecuri, në djep shëtitës. Nuk kishte shumë qumësht; ndonjëherë Magda thithte ajër; mandej piskante. Stela kishte uri. Gjunjët e saj ishin tumor në shkopa, bërrylat kocka, rreshna zogjsh.
Roza nuk ndiente uri; ndjehej e lehtë, jo si dikush që ecën, por si në gjendje të fikti, në trans, me një çukitje impulsi, si dikush që tashmë është një engjëll pluskonjës, symrephur tek sheh gjithçka, por ama në ajër, jo poshtë, pa prekur në tokë. Sikur luhatej në majë të gishtave të dorës. Ajo vështronte fytyrën e Magdës përmes një të çare në shall: ketër në fole, e sigurt, askush s’mund ta arrinte aty në shtëpinë brenda thekëve të shallit. Fytyra, tepër e rrumbullakët, një fytyrë si pasqyrë xhepi; por nuk e kishte dukjen e errët të Rozës, të errët si kolera, ishte një tjetër lloj fytyre gjithsesi, sytë e kaltër si ajri, push i butë i verdhë gati sa Ylli qepur në xhaketën e Rozës. Mund të pandehje se ajo ishte foshnja e njërës prej tyre.
Roza, pluskonjëse, ëndërronte sikur ta lint Magdën diku në ndonjë fshat. Ajo mund të largohej nga rreshti për një çast e t’ia hidhte Magdën në duar ndonjë gruaje në buzë të rrugës. Po nëse dilte nga rreshti, ata mund të shtinin. Po edhe sikur të fluturonte nga rreshti për gjysmë sekonde e t’ia hidhte topçen me shall ndonjë të panjohure, a do ta pranonte gruaja? Ajo mund të frikësohej, apo të çuditej; ajo mund ta rrëzonte shallin përtokë dhe Magda do të binte e do të përplaste kokën e do të vdiste. Kokën e vockël rrumbullake. Sa fëmijë e mirë, pushoi së gërthituri, dhe tash vetëm sa ndukte shijen e thithkës së gjirit në shterje. Mbërtheckat e mira të mishit të vockël. Një dhëmb sa kokrra e orizit ngulej në mishin e poshtëm, sa i shndritshëm, një varr lodre prej mermeri të bardhë, shkëlqente. Pa u ankuar, Magda ia lëshonte thithkat Rozës, fillimisht të majtën, pastaj të djathtën; të dyja ishin të plasura, pa një grimë qumësht. Krisja e tubit të lëngjeve, një vullkan i shuar, sy qorr, vrimë e ftohtë, ndaj Magda merrte cepin e shallit dhe milte atë më mirë. Ajo thithte e thithte, i bënte thekët qull. Me lëngun e mirë të shallit, qumështin e linit.
Ishte një shall magjik, mund ta ushqente një foshnjë për tri ditë e tri netë. Magda e mbante gojën hapur. Sytë i mbante hapur në çdo kohë, harronte t’i puliste a të flinte pak, dhe Roza, e ndonjëherë dhe Stella u kqyrnin kaltërsinë. Në rrugë ato e hiqnin një nga një rëndesën e këmbëve dhe i studionin fytyrën Magdës. «Arjane», thoshte Stela, me zërin e bërë të hollë sa një spango; dhe Roza mendont se si Stela e kqyrte Magdën si kanibale. Dhe në kohën që Stela tha «Arjane», Rozës iu bë sikur Stela sapo kish thënë ‘Hajt ta gëlltisim».
Por Magda jetoi sa të çohej në këmbë. Ajo jetoi kaq, por nuk ecte fort mirë, njëherë sepse ishte vetëm pesëmbëdhjetë muajshe, le që ato listelat e këmbëve të saj nuk mund t’ia mbanin dot barkun e madh. E kishte plot me ajër, të fryrë e të rrumbullakët. Roza ia jepte thuajse të gjithë ushqimin Magdës. Stela nuk jepte fare; Stela ishte e uritur, edhe ajo fëmijë që po rritej sihte, por nuk rritej mjaft. Stela s’kishte menstruacine. Roza ishte e uritur, por edhe jo; ajo mësoi nga Magda si ta pinte shijen e gishtit në gojë. Ato ishin në një vend pa mëshirë, e gjitha ishte asnjanësuar tek Roza, ajo i shihte kockat e Stelës pa mëshirë. Ishte e sigurt që Stela priste vdekjen e Magdfës, që të mund t’i fuste dhëmbët në shalët e vockla.
Roza e dinte që Magda do të vdiste shuëm shpejt; ajo do të kish qenë e vdekur tashmë, vetëm se ishte e zhytur thellë brenda shallit magjik, i marrë gabimisyht si lehu drithërues i gjirit të Rozës; Roza palosej në shall, gjoja mbulohet vetë me të. Askush nuk ia mori foshnjën nga durat. Magda ishte memece. Ajo s’qante kurrë. Roza e fshihte në barrakë, nën shall, ose dhe Stela, do ta vidhte Magdën për ta ngrënë. Kur Magda nisi të ecte, Roza e dinte që Magda do të vdiste shumë shpejt, që diçka do të ndodhte. Ajo ruhej mos e zinte gjumi; flinte me peshën e shalëve përmbi Magdën; kishte frikë mos e zgërlaqte Magdën me shalë. Pesha e Rozës sa vinte e zvogëlohej; Roza dhe Stela ngadalë po shndërroheshin në ajër.
Magda ishte e heshtur, por sytë i kishte tmerrësiht të gjallë, si tigra të kaltër. Ajo përgjonte. Ndonjëherë qeshte, dukej si qeshje, por si kishte mundësi vallë? Magda s’kishte parë asnjëri të qeshte. E prapë, Magda i qeshte shallit kur era ia ngrinte kindat, era e poshtër me copa të zeza, kjo ia mbushte sytë me lot Rozës dhe Stelës. Sytë e Magdës ishin përherë të qashtër e pa lotë. Ajo përgjonte si tigër. Ruante shallin. Askush nuk mund t’ia prekte. Stelës nuk i lejohej. Shalli ishte foshnja e vetë Magdës, kotelja e saj, motra e saj e vogël. Ajo e kapërthente veten në të dhe thithte një nga cepat, kur donte të ishte krejt e qetë.
Mandej Stela ia mori shallin dhe e bëri Magdën të vdesë.
Më pastaj Stella tha: «Kisha ftohtë’.
Dhe mëpastaj ajo kishte gjithmonë ftohtë, gjithmonë. Të ftohtët iu shkep në zemër. Roza e dalloi qe zemra e Stlës ishte akull. Magda kaçamitej me këmbët e aj si lapsa herë nga njëra anë, herë nga tjetra, në kërkim të shallit; lapsat u këputën në hyrje të barrakës, aty ku niste drita. Roza e pa dhe e ndoqi. Por Magda ishte tashmë në sheshin jashtë barrakës, në dritën gazmore. Ishte zona e apelit. Çdo mëngjes, Rozës i duhej ta qetësonte Magdën poshte shallit, anash murit të barrakave dhe dilte jashtë në arenë me Selën dhe qindra të tjera, disa herë për orë të tëra, dhe Magda, e braktisur, rrinte e qetë nën shall, thithte cepin e saj. Çdo ditë Magda ishte e heshtur dhe këhtu nuk vdiq. Roza e kuptoi se sot Magda do të vdiste, dhe një hare e frikshme i kaloi nëpër të dyja pëllëmbët, gishtat e saj ishin në zjarr, ishte e habitur, e brishtë: Magda, në dritën e diellit, duke e batuar mbi dy këmbët prej lapsi, po ulërinte. Që kur thithkat e Rozës ishin tharë, që nga ulërima e fundit në rrugë, Magda s’kishte nxjerrë më një rroke; Magda ishte memece. Roza besonte se diçka duhej të kishte ndodhur me kordat e saj të zërit, me trakenë e saj, me shpellën e saj të laringut; Magda ishte e mangët, pa zë; ndofta ishte e shurdhër, duhet të kishte diçka mangut në intligjencën e saj; Magda ishte gdhë. Edhe e qeshura e saj, kur era me cifla hiri ia vinte në lojë shallin, nuk ishte tjetër veç nxjerrja e dhëmbëve që ia shfrynte era. Edhe kur morrat,e ngacmonin aq shumë në kokë e në trup, sa tërbohej fare si minjtë e mëdhenj që i merrnin barrakat mbarë ditën për diell në gjueti për kërma, ajo kruhej e shkelmonte e rrihte e rrotulloheh pa bërë gjëk. Por tash nga goja e Magdës po derdhej një litar i gjatë veshtullor prej ulërime.
«Maaaa»
Ishte zhurma e parë që Magda kishte nxjerrë nga gryka që kur Rozës i ishte tharë gjiri.
«Maaaa… aaa!»
Prapë! Magda po përpëlitej në dritëdiellin e rrezikshëm të arenës, duke u shkarravitur mbi ato farë gjunjësh të veckël e të përkulur dysh Roza e kuptoi. Ajo e kuptoi që Magda po vajtonte humbjen e shallit, e kuptoi që Magda do të vdiste. Një zbarkim komandash i rrahu gjinjtë e Rozës; Ngjiz, gjej, nxirr! Por nuk dinte kujt t’i binte pas më parë. Magdës apo shallit. Po të dilte në arenë e ta hiqte Magdën prej andej, ulërima nuk do të pushonte, sepse Magda nuk do ta ksih shallin prapë; por nëse rendtte drejt barakës të gjente shallin, edhe sikur ta gjente, dhe sikur të shkonte tek Magda me të në dorë e t’ia tundtte e ta merrte foshnjën nme vete, Magda do të thithte prapë shallin e do të bëhej sërish e mangët.
Roza hyri në errësirë. Ishte e lehtë ta gjeje shallin. Stla ish bërë pirg nën të, e pëgjumur me kockat e saj thatime. Roza e hapi shallin dhe fluturoi – në arenë, ajo mund të fluturonte, ishte vetëm erë. Nxehtësia e diellit murmuriste një jetë tjetër, me flutua në verë. Drita ishte e qtë, e squllët. Në anën tjetër të gardhit me tela, larg, ishin lëndinat e gjelbërta larg, me pikla luleverdhash e vjollca me shumë ngjyrë; përtej tyre, edhe më larg, kishte lila të pafajshme,të gjata, me kapuçat portokalli përpjetë. Në barraka ato flisnin për «lule», për «shiun»: fekale, copa me koriçkë të trashë dhe ujvara e ngadalë, e llurët e bojëkafe që varej nga shtratet e sipërme kutërbimi i përzier me lyrën e tymit të hidhur pluskonjës që i ngjyente Rozës lëkurën. Ajo qëndroi për një çast në cep të arenës. Ndonjëherë elektricieti brenda telit dukej sikur belbëzonte; edhe Stela vetë thoshte që ish përfytyrim, por Roza dëgjonte tinguj të vërtetë në tel: zëra kokrrizorë e të dëshpëruar. Sa më larg gardhit të ishte, aq më prajshëm i mblidheshin zërat. Tërat ankues vibronin aq bindshëm, me aq pasion, e pamundur t’i merrje ato për fantazi. Zërat i thoshin ta mbante shallin lart, në ajër; zërat i thoshin ta tundte, të fshikullonte me të, ta shpalonte si flamur. Roza e ngriti, e tundi, fshikulloi, e shpaloi. Larg, shumë larg, Magda u shtri përmbi barkun e saj të ushqyer me ajër, dhe zgjaste kërcejtë e duarve. Ajo ishte lart, e ngritur, shalonte shpatullën e dikujt. Por shpatulla që mbante Magdën nuk po vinte drejt Rozës dhe shallit, ajo dredhonte tutje, grimca Magdës lëvizte gjithnjë e më shumë drejt largësisë me tym. Mbi shpatull shkëlqente një helmetë. Drita çukiste mbi helmetë dhe e kthente në tas. Nën helmetë një trup i zi si domino dhe një palë çizme të zeza të krshpëruara bashkë në drejtim të gardhit elektrik. Zërat elektrikë nisën të britnin me furi, «Maamaa, maamaaa», kumbonin së bashku. Sa larg ishte tashmë Magda nga Roza, përtej gjithë sheshit, një duzinë barraka kaptuar, deri andej në anën tjetër! Ajo s’ish më e madhe se një plesht.
Menjëherë Magda notoi në ajër. Gjithçkaja e Magdës po udhëtonte përmes lartësisë. Ajo dukej si një flutur që prek vreshtin bojëargjend. Atë çast koka rrumbullake e me pupla e Magdës dhe këmbët e saj prej lapsi e barku si balonë e krahët zigzagë, u përplasë pas gardhit, zërat e çeliktë u çmendën në gërgasjen e tyre, e nxisnin Rozën të rendtte e të rendtte drejt pikës ku Magda kishte rënë pas fluturimit drejt gardhit elektrik; por s’do mend që Roza nuk iu bind. Ajo vetëm sa mbeti në vend, sepse po të rendtte ata do të shtinin, dhe po ta linte ulërimën e ukonjës t’i zbriste teposhtë shkallës së skeletit të saj e ta zbraste, ata do të shtinin; kështu ajo e mori shallin e Magdës, mbushi gojën me të, e rrasi mirë e mirë brenda, dersia po e gëlltiste fare çirrjen e ulkonjës, shijoi thellësinë prej kanelle e bajameje të pështymës së Magdës; dhe Roza e piu shallin e Magdës derisa e thau.