Nobelisti
Deri ku shkon lidhja e një shkrimtari kosmik
me lexuesin e tij?
A vjen ai vallë si një pushtues shpirtrash
dhe trupash muzgjeve halucinante?
A ka rëndësi jetë-vdekja e tij, apo mos vallë
rron si parfume e moçme gjithëjetëshe?
U njohën në një qytet të lashtë e të gurtë legjendash, shumë larg vendeve të tyre, në një shtëpi babelike, një vjeshte që dukej sikur qe krijuar enkas për t’i njohur.
Me grykësinë e njohjes së parë, ajo filloi të zbulonte e të studionte gjithçka tek ai: që nga jeta e përditshme, çastet e fiksuara, lëvizjet e zakonshme, ato që përsëriteshin dhe ato që shfaqeshin vetëm një herë, deri te jeta e tij e vjetër, ajo që kishte rrjedhur tashmë. Ndërkohë, ai nuk lodhej me zbulime, ai e kish lënë veten në dorën e saj; e kishte lejuar ta studionte në paqe.
Ditët rrodhën shpejt, qëndrimi i tyre në qytetin e lashtë dhe të gurtë mbaroi dhe kur rruga e Katedrales u shtrua me një gjethnjajë zverdhake që shtyhej sa andej – këndej, e lodhur dhe e përgjumur, u largua.
Ajo u kthye në vilën e saj buzë detit në vendin e vogël, ndërsa ai në kryeqytetin e madh të Evropës.
Ajo zuri t’i mbushte muret e dhomave me fotografitë e tij; në bibiliotekën e madhe me dru arre, spostoi disa libra të vjetër dhe vuri në raftet e para librat e tij. Në një qoshk të saj vendosi edhe çelësin e vogël të argjendtë të derës së pasme të vilës, të cilin e kish gjetur, para shumë kohësh në peshtafin e arturinave që i kish falur gjyshja. Plaka tetëdhjetëvjeçare ishte shkulur gazit, kur e mbesa kish nxjerrë çelësin nga një shami e bardhë mëndafshi, e zverdhur nga koha, që kundërmonte erë parfumi të moçëm dhe, mes kukurizmave që i shkulnin një kollë të thatë nga kraharori, i pati thënë: “Ruaje mirë çelësin, bija ime, se është i vyer, t’i sjell në derë adhuruesit, si me magji”.
Ajo vazhdonte t’i përndiqte të gjitha shkrimet e tij nëpër gazeta e revista dhe mes miqve filloi ta përmendte “Nobelisti im”, megjithëse të gjithë e dinin që ai nuk e kish marrë çmimin Nobel. Edhe ajo e dinte, por qe e bindur se kish për ta marrë së shpejti. Kur ua thoshte këtë me këmbëngulje miqve të saj pasditeve erëmira në kopshtin e vilës buzë detit, ata shihnin njëri – tjetrin në sy dhe buzëqeshnin dhembshurisht si për t’i thënë: “Natyrisht që do të marrë, por qetësohu tani”.
Një mëngjes, kishin kaluar muaj që kur ajo e pati njohur “Nobelistin e saj”, mori një letër, mes asaj morie letrash që i vinin nga miqtë e përtejdetit, të cilët mundoheshin t’ia dërgonin të gjitha shkrimet apo librat e tij.
Në zarf gjeti një fletë me figurën e fotokopjuar të një varri me pllakë të bardhë mermeri të ndarë në dy pjesë, ku pjesa e parë, mbi të cilën ndodhej aureola e një luleje me sy njeriu, mbante një emër gruaje, ndërsa pjesa e dytë emrin e tij.
Në fund të fletës shkruhej:
“Në qimiterin e Montparnasit, rrethaur nga varre të zeza, të cilët duken sikur janë ngulur në tokë me kryqa të trishtë, që askush të mos ngrihet deri në një urdhër të dytë, ndodhet varri i bardhë i …
Asaj iu errën sytë dhe humbi ndjenjat. Kur erdhi në vete, dielli e kish kaluar zenitin dhe kish marrë udhën e detit.
Shakaja e përgjakshme që vinte nga larg, i kish lënë në gojë një shije të keqe, ndërsa trurin ia kishte bërë esëll. Vërtet, ajo s’dinte asgjë për jetën e tij intime. Mbase këtë donin t’i rrëfenin me letrën e mëngjesit. Ai emër gruaje në pllakën e bardhë të varrit ndoshta ishte e shoqja, mikesha a e dashura e tij… Mbase, ia kish dërguar vetë ajo në një krizë xhelozie të pakuptimtë.
Po atë ditë ogurzezë u zhduk papritur edhe çelësi i vogël i argjendtë i portës së pasme të vilës.
E tronditur, tërë ankthin e mbledhur atyre orëve, ajo ia kushtoi kërkimit të çelësit të vogël të argjendtë. Nuk e gjeti gjëkundi. E ktheu përmbys bibliotekën e vjetër druarre. Asgjë. Trupi i digjej nga ethet dhe parandjenjat. U kujtua dhe hapi peshtafin e arturinave të gjyshes. Shamia e mëndafshtë e bardhë ndodhej aty dhe aroma e parfumit të moçëm doli gulfa – gulfa nga kutia.
Sa mund të jetonte një parfum? Dhjetra, qindra vjet? Kur vdiste një parfum?
Mbledhur në shami, në vend të çelësit, ajo gjeti një shishkë të vogël kristali, barkrrumbullakët, me bulëza qelqi në sipërfaqe. Tapëza e saj bojari, kish ngrirë në rrathët e kristaltë e dukej sikur do të bëhej copë përpara se të hapej. Ajo vuri re se alkooli i parfumit të moçëm qe avulluar me kohë dhe esenca e tij ngjyrëvjollcë ishte qepur fort pas faqeve të kristalta; që andej kish dhjetëra vjet që shpërndante me këmbëngulje në ajër molekulat eterike të aromës së saj vjollcë. Filozofia e jetës së pasvdekjes të parfumeve të moçëm iu fut vajzës thellë në mushkëri, i kaloi në gjak dhe i gufozi zemrën.
Ngadalë hapi derën e dhomës së gjyshes. Vetëm ato të dyja, gjyshe e mbesë, jetonin në vilën e vogël.
Plaka nëntëdhjetëvjeçare kish kohë që derdhej në kufirin e fundjetës dhe koha e saj rridhte vetëm nëpër një ëndërr -zhgjëndërr dhe zhgjëndër – ëndërr, që përsëritej pafund. Sytë e vockël bojë deti, mes rrudhave të thella të ballit, ishin përherë gjysmë të mbyllur, me një dritëz të kaltëruar që rrinte gjithonë ndezur, si fener në errësirën e vdekjes që po afrohej.
Ajo i foli. Kërkonte të dinte për çelësin e humbur. Plaka, në fillim nuk u ndie, pastaj i dha më shumë dritë fenerit të syve, formoi një dritare mes rrudhave të thella të fytyrës dhe pëshpëriti ultaz: “Është magjik, mos u tremb se nuk humbet kurrë!”
Pastaj, sikur ta kish zënë një krizë e beftë gazi, ia plasi një kukurizme të mbytur, që ia shkundi tërë atë mal mishi të plakur dhe e la pa frymë çaste të tëra.
Ajo tërhoqi derën e dhomës ngadalë dhe u zhyt në ankthin e saj.
Muzgu detar po rrokullisej shpejtazi nëpër rërën e plazhit drejt vilës së vogël, kur, nga tringëllima e mbytur e zilkës së varur në portën e pasme, ajo kuptoi se dikush kish hyrë brenda.
Nuk ndihej asnjë zhurmë; vetëm frymëmarrja e thellë blu e detit prishte qetësinë absolute që mbretëronte atij muzgu.
Në hajat u dëgjuan hapa që afroheshin. Gjysmë shtrirë në divanin pranë dritares, e mbushur me një gëzim të pafund e të pakuptueshëm, ajo u zhyt në një ekstazë avujsh rozmarine që i qenë grumbulluar në kokë gjatë banjës që pat bërë me ujin e lules, para një gjysmë ore, për t’u çliruar nga ankthi i çelësit të humbur.
Ai u shfaq në derën e dhomës: i gjatë, tepër i gjatë dhe i mbuluar në muzg.
– Juli, – i thirri ajo me pëshpërimë, por s’doli dot nga ekstaza e rozmarinës dhe s’arriti dot të ngrihej.
Ai u përkul mbi të dhe ajo shquajti në gjysmerrësirë sytë e tij të larguar nga njëri – tjetri, që e vështronin me dhembshuri.
Ajo u mundua edhe njëherë të dilte nga ekstaza e rozmarinës, por s’arriti dot. Ndërkohë, ai qe përkulur edhe më mbi të, aq sa qe shkrirë në trupin e saj. Ekstaza e rozmarinës ishte bërë më e dendur.
Dashuria e tyre qe e lehtë dhe e avashtë, me një akord të përkryer që përsëritej e përsëritej deri ndaj të gdhirë, kur ai largohej, por pa i arritur dot majat e lavdisë.
Çdo muzg, pasi bënte banjën e luleve dhe zhytej në ekstazë rozmarine, gjysmështrirë në divanin pranë dritares në vilën e vogël buzë detit, ajo priste burrin, që hynte pa zhurmë nga dera e pasme e vilës dhe përkulej e përkulej mbi të, duke e vështruar dhembshurisht me sytë e tij të larguar, deri sa shkrihej në trupin e saj dhe akordi i përkryer përsëritej çdo herë, pa i arritur majat e lavdisë.
Në krahët e njëri -t jetrit pritën viteve ‘89, ‘90, ‘91, vendimet e Jurisë së Nobelit, të bindur se çmimi i madh do të mbërrinte ndonjë muzg deri aty në vilën e vogël buzë detit.
Një ndajnatë, u arratisën nga vila e buzëdetit, qe hera e parë dhe e fundit, dhe fluturuan shumë larg, përtej detit, për në studion e tij. Ajo qe shumë kureshtare të shihte vendin ku ai punonte.
Kur arritën përpara ndërtesës dhe u futën te dera kryesore, përpara iu doli një mori e pafundme shkallësh me forma nga më të ndryshmet dhe të vendosura në pozicione nga më të habitshmet: horizontale, vertikale, të varura pezull, të ngritura në kënde të ndryshme, të shkurtra, të gjata kërmillore. Asaj iu morën mendtë, kur pa njerëz që i ngjisnin dhe i zbrisnin ato lehtësisht, në një hapësirë të tyren krejt të veçantë dhe të pavarur nga ato të shkallëve të tjera. Iu duk e pamundur t’i ngjiste shkallët për të shkuar diku…
Ai e mori atëherë përdore dhe filloi ta mësonte se si t’i hidhte këmbët, si të mbante kokën, trupin… Dhe, ajo u ngjit.
Kishin nisur sërish pritjet në muzgjet detare të vilës së vogël, kur ajo gaboi një ditë dhe nuk e bëri banjën e luleve dhe nuk u zhyt në ekstazën e rozmarinave.
Ai erdhi sërish atë muzg të ftohtë shkurti dhe porta e pasme që tringëlloi mbyturazi zilkën, dhe hapat në hajat u dëgjuan prapë. Por, kur ajo priti që ai të përkulej mbi të dhe të shkrihej në trupin e saj, vuri re, në errësinë – dritën e pranë dritares, trupin e tij të gjatë vezullues, që filloi të harkohej prapa ngadalë – ngadalë, deri sa u vidhis pa zhurmë në dysheme. Ajo e kuptoi se, që nga ai çast, nuk do të kishte më muzgje detare në vilën e vogël.
E tërhoqi me kujdes trupin me gjymtyrët e gjata të lehta pendë dhe u nis në drejtim të detit. Gropat që hapat e saj linin mbi rërë, mbusheshin menjëherë me errësirë të kaltëruar. Në breg u ndal, e rregulloi paralel me vijën e valëve dhe nisi ta shtynte ngadalë drejt tyre. S’e kish menduar se deti do ta thithte me aq lakmi. Asaj iu bë se brenda disa çastesh trupi i tij u shkri dhe humbi në ujin e kripur, ndërsa në bregun që kish mbuluar nata, u përplas lehtazi një valëz me një gjerdan të hollë shkume.
Mëngjesi ogurzi e gjeti në breg të detit, me gjunjë të zhytur në rërën e ftohtë dhe me fytyrë të larë nga lotët.
U kthye e dërmuar në vilë, dhe, kur në qoshen e bibliotekës së vjetër druarre gjeti çelësin e vogël të argjendtë, vendosi të hapte letrën e përtejdetit, që i kish ardhur prej shumë kohësh. Brenda, gjeti një fotografi – kartolinë me një varr pllakëbardhë që mbante dy emra:
Carol Dunlop 1948 – 1982
Julio Cortazar 1914 – 1984