Këpucët me take të larta
Riti niste që kur ajo çohej nga shtrati në mëngjes; në një pasqyrë të rrumbullakët, me një kornizë druri të ngjeshur, të errët e me ca gdhendje bisqesh e degësh kapriçioze, të trashëguar nga gjyshja, nëna e nënës, ajo fillonte të këqyrte fytyrën. Çdo ditë arrinte të pikaste aty ndryshime, vogëlsira, të cilat s’kish mundur t’i shihte dot më parë; e kishte mprehur syrin në atë shkallë të parrëfyer, sa që ai mund të kapte jo vetëm ato vijëzimet e tejholla tradhtare që thelloheshin përditë në lëkurë, duke hedhur në erë qelizat e çmuara të epidermës së bukurisë, por edhe vetë bisturinë e kohës, që, maramendëse, vizatonte aty teket e saj me dhembje, po, po, me dhembje, sepse ajo kishin mundur të dallonte edhe diçka tjetër të kobshme; vijëzimet tradhtare kishin çuditërisht format e rrudhave të fytyrës së portretit që ndodhej i varur fatalisht mbi pasqyrën e gdhendur. Ishin rrudha të pazakonta, jonjerëzore, sikur të qenë bërë rastësisht nga një lojë peneli e piktorit të vjetër.
Një mëngjes, ajo nuk i dallonte dot mëngjeset nga njëri-tjetri, pikasi në fytyrë një gjurmëz vije horizontale në faqen e majtë; kësaj i tmerrohej më tepër – rrudhës horizontale të llahtarshme të portretit mbi pasqyrë. Si ishte e mundur? Me siguri drita dhe hija bënin punën e tyre: ajo iu lut e përgjëruar hijes, që vërtet i fali një çast paqeje – nuk e pa më gjurmëzën e vijës së llahtarshme horizontale.
Por, pas një ore, mbrojtja e hijes s’mund të zgjasë më tepër, ajo e pa atë përsëri dhe, jo vetëm kaq; pa shkoqur bisturinë e kaltëruar të kohës që punonte shpejtazi nën zhurmën e pagabueshme të një palë takave me fund metalik, që jehonin dikur në fondin e pasqyrës e që dukeshin sikur përpiqeshin të trembnin bisturinë e kaltëruar.
Që nga ai çast, çdo vijëzim që hapej në lëkurë, do të shoqërohej nga tringëllimi i takave me fund metalik në sfondin e pasqyrës dhe do të bëhej përsosmërisht sipas një vizatimi të përcaktuar, besnik i një kodi të mallkuar gjenetik.
Në shtëpinë e së ëmës, në dollapin e këpucëve, ajo zuri të rrëmonte ethshëm. Kishte gjithëfarë lloj këpucësh: me majë të hollë, me majë katrore, të rrumbullakët, me lëkurë, me kastor, pa take, me pak takë, me takë ortopedike, me ngjyra të ndryshme, të reja e të deformuara nga koha, me pluhur e të reja fringo, por kurrkund nuk i pa këpucët me take të larta metalike – ato duhej të ishin patjetër me take të larta, se ndryshe tingëllimi i tyre, që i vinte parreshtur që nga pasqyra në vesh, s’do të qe i thekshëm si një lloj yshtjeje.
E ëma që rrufiste e qetë kafenë në një cep të divanit, e shihte e çuditur tek bënte atë lloj kontrolli të pakuptimtë. Pastaj, si të qe kujtuar për diçka, e pyeti:
– Mos kërkon gjë këpucët me take metalike? Keni ndonjë mbrëmje? Mos i kërko kot, ka kohë që s’janë më aty.
Ajo u kthye, dhe pa ua vënë veshin fjalëve të saj, zuri t’i këqyrte fytyrën sikur të mos ia kish parë ndonjëherë; syri i saj i pagabuar pa sërish rrudhat identike të portretit në pasqyrë, vijën horizontale në faqen e majtë, që e tmerronte më tepër se gjithçka, megjithëse kësaj here dukej se peneli i piktorit të vjetër qe squllur dhe dora e tij, me siguri, qe dridhur: rrudhat qenë shumë më të lehta dhe më njerëzore.
Doli në rrugë; u drejtua nga pazari i vjetër. Gumëzhima njerëzore dëgjohej që shumë larg; ajo e mbështolli të tërën. Mendjemarrë nga zallahia që bënin blerësit dhe shitësit, ajo përpiqej të gjente mallin që dëshironte, që e kërkonte pa shpresë. I merreshin mend; të thirrurat, valvitja e tërë atyre plaçkave të varura në erë, aroma e qofteve, e mëlçive, e peshkut të skuqur, qarjet e fëmijëve që u kërkonin prindërve kapriço, i krijoi një ngërç në stomak dhe asaj iu përzie.
Bëri të dilte nga ajo rrëmujë e ethshme, kur syri i zuri një shitës plak me një tezgë këpucësh përpara vetes. Askush s’i afrohej plakut; veshja e tij lëfetra-lëfetra dhe kutërbimi i mallit të vjetër e të pluhurosur, i mbante njerëzit larg. Ajo i pa këpucët që përtej; i dalloi mes vjetërsirave dhe u afrua. Plaku e vështroi me sy të picërruar nga pleqëria, pa u çuditur, dhe i dha në dorë këpucët e zeza gjysmë lëkurë lustrafinë dhe gjysmë kamosh, me taka të larta me fund metalik. Ajo i zgjati paratë dhe mori rrugën rrugën e kthimit; s’kish bërë as tre hapa, kur u kujtua; ktheu kokën t’i fliste plakut, por nuk ia zuri syri më.
Zhurma e takeve me fund metalik, qe bërë më e fortë në fushën e pasqyrës, ndësa vijëzimet që hapeshin në lëkurë, shumë më dembele dhe të ngathta. Asaj, kjo iu duk si fitore dhe mori zemër, megjithëse tani nuk dinte ç’të bënte me këpucët me take të larta. Befas u kujtua; Ia vuri përpara të ëmës, që, si gjithmonë në atë orë, rrufiste kafenë në një cep të divanit, dhe e ftoi të dilnin; e ëma lëvizi trupin e rënduar nga mosha dhe u ngrit; ajo kish shumë, shumë kohë që nuk kish veshur këpucë me take të larta. Por nuk kuptoi asgjë; nuk kuptoi se kishte përpara këmbëve pikërisht këpucët e mbrëmjeve vallëzuese të rinisë së saj të shkuar… madje as trupi i saj nuk mori vesh gjë. Ajo i veshi lehtazi dhe me qejf, ndërsa trupi i saj qëndroi i drejtë lastar, zhdërvjellazi në majë të takave të larta; koka iu ngrit lart vetiu dhe flokët e gjatë gështenjë iu derdhën supeve, ndërsa sytë e kaltër i vezulluan në një ballë të lëmuar e të bardhë, si mermer. Ajo e shihte e mrekulluar të ëmën; në pasqyrën e madhe, vështronin njëra-tjetrën, ndërkohë që ajo kapte flokët dy bishtaleca… Kish ndodhur çudia.
Në mëngjes, si gjithmonë, ajo nisi ritin e përditshëm të pasqyrës; nuk kish mundur të kuptonte se si kishin rrjedhur tërë ato vite; në hënën e plotë të pasqyrës, ajo pa një fytyrë identike me atë të portretit varur fatalisht mbi pasqyrën e gdhendur dhe besoi se, me siguri, s’qe e saj.