Arti në dritën e ndërgjegjes

Autorja: Marina Cvetajeva

Përkthyesja: Melehate Qena

«Arti është i shenjtë», «i shenjti art» – sado që ky vend të jetë i përgjithshëm, megjithatë në të ekziston njëfarë domethënieje, dhe, megjithatë një nga njëmijë njerëz mendon për atë që flet dhe flet atë që mendon.
Atij njërit nga njëmijë, i cili me vetëdije e tregon shenjtërinë e artit – unë edhe i drejtohem.
Çka është shenjtëria? Shenjtëri është gjendje e kundërt e mëkatit, koha jonë nuk di për mëkat, koha jonë nocionin e mëkatit e ndërron me nocionin e dëmtueshmërisë. Pra, për ateistin nuk mund të flitet për shenjtërinë e artit, ai do të flasë ose për dobishmërinë e artit, ose për bukurinë e artit. Prandaj janë, po insistojë në këtë, fjalët e mia të drejtuara vetëm kah ata për të cilët –
Zoti – mëkati – shenjtëria – ekzistojnë.
Nëse ateisti do të fliste për lartësinë e artit, atëherë fjalët e mia pjesërisht do t’i përkisnin edhe atij.

ÇKA ËSHTË ARTI

Arti është po ajo që është edhe natyra. Mos kërkoni në të rregulla tjera, pos atyre vetjake (mos e kërkoni trillin e paqenë të artistit, kërkoni vetëm rregullat e artit). Ndoshta, arti është vetëm – degë e natyrës (mënyra e krijimtarisë së saj). Plotësisht e sigurtë: vepra artistike është vepër e natyrës, e lindur si ajo, e jo e bërë (mbaruar). E tërë puna në veprimtari? Por edhe toka punon, frëngjisht «la terre en travail». A thua edhe vetë lindja s’është punë? Për gruan dhe artistin që e bartin veprën e vet është folur shumë shpesh për t’u ndalur aty: të gjithë e dinë atë – dhe të gjithë e dinë saktë).
Ku qëndron dallimi në mes veprës artistike dhe veprës së natyrës – poezisë dhe drurit? Askund. Kush e di në ç’rrugë mundimesh e çudirash – por, ajo ekziston.
Jesm ! (Jam)
Domethënë, artisti është tokë e cila lind, e cila i lind të gjitha. Me madhërinë e zotit! E merimangat? (I hasim edhe në veprën artistike). Nuk e di me madhërinë e kujt, dhe mendoj që këtu s’është çështja e madhërisë, por e forcës.
A është natyra e shenjtë? Nuk është. A është mëkatare? Nuk është. Por në qoftë se vepra artistike është, gjithashtu, vepër e natyrës, përse atëherë ndaj poezisë kemi kërkesa e ndaj drurit – jo, në rast të fundit mund të ndiejmë keqardhje që rritet shtrembër.
Sepse, toka – nënë është e papërgjegjësi, ndërsa njeriu – krijues është përgjegjës. Sepse, toka – nënë di vetëm për një dëshirë: për rritje, kurse te njeriu duhet të ekzistojë dëshira për rritjen e së mirës që e njeh. (Është karakteristike që veskeqe (e cenueshme) është vetëm e njohura, «individualja», personalja, ep veskeq, si dhe natyrë veskeqe, nuk ka).
Mollën në parajsë nuk e ka ngrënë toka – e ka ngrënë Adami. Pasi nuk e ka ngrënë – ajo nuk di, ai e ka ngrënë – dhe e di, e në qoftë se e di – përgjigjet. E, pasi artisti është njeri e jo përbindësh, skelet i frymëzuar me jetë e jo dunë korali – ai përgjigjet për veprat e veta.
Domethënë, vepra artistike është e njejtë me veprën e natyrës, por ajo duhet të shëndritet me dritën e mendjes dhe ndërgjegjes. Atëherë ajo i shërben së mirës, ashtu si përroi që e sjell rrotën e mullirit që i shërben të mirës. Por, të thuash për çdo vepër artistike se është e mirë, është njësoj si të thuash për çdo përrua se ëshë i dobishëm. Nganjëherë është i dobishëm, e nganjëherë i dëmshëm, madje shumë më shpesh është i dëmshëm!
Mirë është kur e merni në duar (d.m.th. veten). Ligjet morale transformohen në art, por a do të bëhet ndonjëherë nga mercenari, i prishur me gjithë ata eprorë, ushtar i ushtrisë së rregullt?

Duart më janë dhënë – t’ia zgjas gjithkujt të dyja –
Asnjërën të mos e mbaj, buzët – emra të jap,
Sytë – të mos shoh, vetullat e ngritura la
Me skofi t’i mrekullohem dashurisë – jodashurive edhe më.

E ajo këmbon atje, më e rëndë se këmbonat e Kremlinit,
Pandalshëm ecë dhe ecë nëpër krahëror –
Ajo – kush e di? – nuk e di – mund të jetë – mbase –
Për të mos më lënë të mbesë shumë gjatë në tokën ruse.

  1. Korrik 1916

Do t’rrëmbej nga të gjitha tokat, nga të gjithë qiejt shqim,
Se pylli është djepi im, varr i arkivolit tim,
Se unë në tokë, pse jo, me një këmbë qëndroj,
Për ty, më bukur se cilido poet – do të këndoj.

Do t’rrëmbej nga të gjitha kohët, nga të gjitha netët,
Shpatat, shenjës së artë – do të mundem edhe këtë –
Do t’i përzë nga pragu qentë, dyert t’i mbyll prore –
Jam më besnike se qeni në natën tokësore.

Do t’rrëmbej nga të gjithë – nga ajo njëra, menjëherë,
Ti do të bëhesh dhëndri i askujt, e unë nusja,
Në gjyqin e Tmershëm do të të marr – mos fol ndal!-
Prej atij që me Jakovin ishte në mal.

Por derisa vajin e bekuar s’ta falë –
O, mallkim ! – i mbetesh vetes – vetëm djalë:
Krahët tu të hedhur për fluturim të plotë –
Se bota është – djepi yt, e varri – botë!

  1. gusht 1916

Krejt bota nëpër mjegull n’shpërngulje nisen:
Kështu n’mjegull t’natës drunjtë arratisen,
Kështu në verë të artë rrushi tashmë të vlojë,
Yjet kërkojnë shtëpi trupi t’u pushojë,
Lumenjtë rrjedhin përpjetë – shiko – krejt!
Unë në krahërorin tënd do të kisha fjetë!

  1. janar 1917

Unë i jam faqe pendës sate:
Faqe e bardhë – të gjitha me gëzim i pranoj.
Unë jam thesar i pasurisë tënde, beso,
Kur të rritem, shumë do të të dhuroj.

Ti më je ajër, ti më lag me shi:
Unë jam tokë e zezë rreth katundi.
Ti je Zoti im, Zotëri, e unë jam-
Jotja letër e bardhë e dhe i zi!

  1. korrik 1918.

Vargjet mbijnë posi yje e trëndafile,
Si bukuria – për shtëpi e keqe domosdo.
E fama e lavdi ç’të sjellë tjetër
Pos pyetjes: Prej nga mua këto?

Ne flemë – gjatë mbulesës së gurtë
Mysafir qiellor me katër gjethe, pra!
O, botë, dije! Poeti i kupton në gjumë
Zakonet e yjeve, formulën e lules, çdo gjë.

  1. gusht 1918

Rruga ime nuk çon afër shtëpisë sate.
Rruga ime nuk çon afër shtëpisë së askujt.

E prap udhën e ndërroj
(n’pranverën e stolisur!),
E prap vyshkem për njerëz
si qeni i braktisur.

Mikeshë e dashur në çdo anë!
Pranë meje gjumë nuk ka!
Unë me gjyshin luaj damë,
Me nipin – këndoj pa prâ.

Unë rivale gruas!
Unë – shikim jam e zë.
Shumë të dashuruar
Për nder m’ngrisin kala!

S’i dua dhuratat tuaja,
Zotërinj tregtarë!
Për një natë të vetme
Ju mbuloj me ar.

(Llomotis – mos dëgjo!
fjalë grash m’vijnë (n’gojë!)
Deri n’ag veprat e mia
Vetë do t’i rrëzoj.

Si mullarë sane – janë ato pallate!
Rruga ime nuk çon afër shtëpisë – sate.

  1. maj 1920.

Kabllat – Cikël poezish që i kushtohen Pasternakut, në zenitin e lidhjes së tyre të jashtëzakonshme të letërkëmbimit miqësor – dashuror, në momentin kur Cvetajeva merr vesh se Pasternaku me 18 mars 1923 e lëshon Berlinin dhe kthehet në Rusi. Në letrën e 9 marsit ajo shkruan: «…kjo është e çuditshme-largimi Juaj nga peroni i Berlinit apo nga mali im i Çekisë, nga i cili, më tetëmbëdhjetë, tërë ditën (sepse nuk e di orën) do t’Ju përcjell, derisa të mos më ndalet fryma. Nuk do të vij (në Berlin), sepse është vonë, sepse s’kam forcë… sepse fati im është humbje«. Dhe pak më tutje: »Këto nuk janë fjalë të tepërta, këto janë ndjenja të tepërta: ndjenja që e përjashtojnë nocionin e masës! Dhe, unë them më pak, sesa është në të vëretetë. E, tani, thjeshtë: unë jam njeri i gjallë dhe mua më dhemb shumë…»

KABLLAT

5
Nuk jam mag i zi! Në librin e bardhë
Të largësive të Donit e mpreha shikimin në Stepë!
Kudo që të jesh – unë do të arrij ngat,
Do të paguaj me vuajtje – dhe imi do të jesh.
Se nga krenaria ime si nga qederi
E shikoj botën: anijet lundrojnë, e di
Derisa sillen breroret… parzmën e detit
Do ta përmbysë dhe – do të kthej nga fundi!

Po më harro! Gjithkund jam pranë teje:
Agime e kuqërrime unë jam, bukë, ajër – pra
Jam dhe do të jem dhe do t’ia dal t’i marr
Buzët – si Zoti shpirtin që të ta marrë ka:

Me frymë – në çastin e voltës tënde, ose, më mirë,
Nëpër ferrojën e gjyqit të Arkangjelit –
Gardh! – Krejt gojën me therra do ta
Përgjak – dhe nga arkivoli do të marr!

Dorëzohu! Se kjo s’është aspak përrallëz!
– Dorëzohu! – Shigjetë, përshkruar rrethin…
– Dorëzohu! – Ende askush nuk ka shpëtuar
Nga ajo që e arrin edhe pa duar:

Me frymë…(Gjoksi ngritet si flatër,
Kapakët nuk e shohin, te buzët pllakën e lehtë…)
Si ajo magjistarja – Samuilin,
Do të mashtroj dhe do ta kthej vetë:

Se tjetra me ty është. Dhe n’të gjykimit
Ditë – kush do të – luftonte…
gërmuçem, çohem,

Vazhdoj… jam, do të jem dhe do ta kem
Shpirtin aha – si buzët që do t’i ketë e buzëve
Qetësuesja…

KABLLAT

8
Durueshëm si guri që shtypet,
Durueshëm si amini i vdekjes kur pritet,
Durueshëm si lajmi që piqet,
Durueshëm si helmi i hakmarrjes që rritet –

Do të pres – (gishtat e ndrydhur në dorë:
Ashtu e pret murgeshën burri pa kurorë),
Durueshëm si vetëdija kur pret rimën që vlen,
Durueshëm si dhëmbi thuan kur e gjen,
Do të pres – (shikimi përtokë,
Buzët i kafshoj. Trotuari, Busti).
Durueshëm si do të mundte përkëdhelia,
Durueshëm si në pe kur rradhitet inxhia,

Saji krikëllon, në përgjigje dera
Trokëllon: fryma nga tajga dobësohet.
Porosia më e lartë dorëzohet:
– Ndërrimi i perandorëve dhe hyrja e madhërisë.

Dhe – në shtëpinë:
Numri jotokësor,
Por mua n’dorë.

  1. mars 1923.

SPROVË XHELOZIE

Si e keni me tjetrën,
Më lehtë sigurisht? – Lundrimi! –
Anës së detit
Sa shpejt shlyhet kujtimi

Për mua, ishullin lundrues,
(në qiell – jo në ujë!)
Shpirtra, shpirtra! Pse s’jeni motra,
E jo dashnore – ju!

Si e keni me grua të
Thjeshtë? Pa zotra?
Pasi mbretëreshën nga froni
e rrëzuat (e zbritët nga ai),

Po me jetë – me halle –
me hala? Si gdhiheni – or?
Me doganën e banalitetit
Si ja dilni në krye, i gjorë?

«Ngërçe e përpëlitje
Mjaft! Bohem pa lëndim»)
Si e keni me cilëndo –
I zgjedhuri im!

E rëndomta e përditshmja
Gjellë? Kur të të neveritet – mos u qaj…
Si e ka me kopjen –
Ai që mposhti malin Sinaj!

Si e keni me t’huajën
Të këtushmen? Figurë – bela?
Turpi, si frerët e Zeusit,
A nuk ju frushkullon pa nda?

Po me t’gjallë – e, me shëndet e –
Si shkoni? Me këngë si?
Me plagë të ndërgjegjës së pavdekshme
I shkretë, si kacafyteni?

Si e keni me plaçkë
Të tregut? Tagra – plumb i zi?
Pas mermerit të kararit
Si e keni me thërmi

Të gjipsit? (Nga shkëmbi i skalitur
Zoti – dhe i thyer përditë!)
Si e qoni me të njëmijtën –
Ju, që e keni njohur Lilitë.

Me novitete të tregut
A jeni ngi? Me t’zeza jeni hallashtisë,
Si e keni me gruan e kësaj bote
Gruan pa të gjashtën
Shqisë?

E, vërtetë, i lumtur jeni?
Jo? Në greminat e cekëta –
Si është, i dashur? Më rëndë shumë?
Apo njësoj, si me tjetrin unë?

Zgjodhi dhe përktheu : Melehate Qena