Trungu i dardhës

Ursula Hegi

Çifutët në këtë shtet,” e përmirësonte Renata Eberhard të birin, një pasditeje qershori më 1939, kur ai përsëri, duke i mbajtur leksion, i shkoi prapa në kopsht, “janë gjermanë, madje larg më të ndershëm se ata – se ata miqtë tuaj që po i terrorizojnë”.
Helmuti lëvizi dorën, si për t’ia prerë asaj fjalën, duke u ndier i pafuqishëm kur ajo vazhdoi. “Apo, ata të krisurit në uniforma që e konsiderojnë vetveten superiorë”. Ishte dëshirë e vetë Zotit, që Fyreri të jetë në pushtet, për Helmutin këta të dy thuaja se, ishin bërë të pandashëm. “Mund të arrestohesh për këto që thua”.
“Por, këto po i them mes nesh, Helmut”. Ajo u përkul që t’i shkulte barishtat pranë tulipanëve të saj.
“Ti e di se është detyrë imja që ta paraqes secilin që e tradhton Fyrerin.”
“Është detyrë jotja”, e ëma u drejtua dhe iu afrua në fytyrë, “që të jesh një nga ata gjermanët e ndershëm, për të cilët ke dëshirë të flasësh. Kur them të ndershëm, mendoj…”
“E di. E di. Çifutdashës, edhe i dalë mode, edhe kritikues i Partisë. Si nuk mund ta kuptosh se me çdo kafshatë buke që përpin çifuti, e privon gjermanin e vërtetë nga ushqimi?”
Nuk e besonte se i biri mund ta paraqiste në gestapo, deri asaj të marteje, kur dy gra nga fqinjët i shkuan në shtëpi për ta lajmëruar se do ta arrestonin. Gjithë kohën, me drojë e përgjonin rrugën, të gatshme për t’ia mbathur me të katra, sapo gestapoja të dukej.
“Ende ke kohë që të fshihesh diku,” e luti njëra nga gratë.
Renata Eberhard mohoi me kokë.
“Shpeshherë, njerëzit nuk po kthehen,” tha tjetra, “së paku, tash për tash, jo”, e përmirësoi veten me të shpejtë ajo. “Është mirë të marrësh ndonjë gjë me vete.”
“Një dyshek. I duhet një dyshek.”
“I duhen ndërresa.”
“Oh, nuk më duhet asgjë.” Foli Renata dhe lëvizi ngadalë, sikur ajri përreth saj të ishte ngurtësuar si mjaltë pishash. Fytyra i mori pamjen e qetë të pleqve, që kanë harruar pjesën më të madhe të jetës së tyre, përveç disa ndodhive të fëmijërisë, dhe mbeten të hutuar, kur, papritmas, zbulojnë se më nuk janë të rinj.
“Të gjitha mund t’i kthesh prapa në shtëpi.”
“Mund të fshihesh tek unë.”
“Mos harro sapunin.”
“Dhe ushqimin.”
“Po, ushqimin. Ndonjë gjë që s’prishet.”
“Penjtë dhe gjilpërën.”
“Pandoflat. Pandoflat janë të rëndësishme.”
“Edhe një peshqir.”
Renata u afrua te dritarja e pasme, e cila ndodhej e hapur dhe shikoi kopshtin e saj të begatë. Gërshetat e saj të trasha i kishte lidhur dyfish pas qafës së hollë, i mbante shpesh kështu, porse tani atyre u dukeshin aq ogurzeza, sa që të dyja dëshiruan t’ia shprishin Renatës flokët e thinjur, t’ia krihnin dhe ta detyronin që t’i mbante lëshuar, mbase, si një perde, si një strehim.
“Do të më gjejnë,” tha ajo sikur të ishte nënshtruar.
“Mos thuaj ashtu, Renatë”.
“Është me rëndësi të mbash shpresën”.
“Thuaj, shyqyr që nuk je çifute”.
“Po të ishe çifute do të brengosesha shumë më tepër për ty”.
“Do të gëzohesh po të kesh të brendshme për t’i ndërruar”.
“Edhe një triko leshi”.
“S’do të ketë rëndësi se çfarë kam marrë”. Por, nuk kundërshtoi kur fqinjet ia paluan gjërat.
Plakat kishin njohuri për njerëzit që arrestoheshin dhe e kishin menduar se çfarë do të merrnin me vete në rast arrestimi, edhe pse e siguronin vetveten se nuk mund t’u ndodhte kjo gjë. Netëve kur u ikte gjumi, sepse kishin dëgjuar për ndonjë zhdukje te re, ato do të recitonin listën e gjërave, e përmirësonin atë, do të siguroheshin se secili artikull shërbente, së paku për dy qëllime, dhe shqetësoheshin për gjërat që do të duhej t’i linin pas. Sepse, kjo, patjetër, ishte pjesa më e vështirë – të vendosësh se çfarë të lësh prapa.
Ato kishin parë se si nazistët e dobësonin komunitetin, duke i kapur njerëzit në çfarëdo kohe të natës, duke i bartur nga shtëpitë e tyre, dënonin konspiracionin, i bënin objekt ata që përpiqeshin t’u ndihmonin të tjerëve. Meqë ligjet më nuk të mbronin, ato ishin mësuar që vetë të kërkonin mënyra për të mbetur gjallë. Gjetja e diferencave në mes vetes dhe atyre që ishin arrestuar, ishte pjesë e përpjekjeve për të mbijetuar.
Fundja, nuk ishin çifutë.
Fundja, nuk kishin folur kundër Fyhrerit, jo hapur, me fjalë të tjera.
Fundja nuk kishin refuzuar t’ia kthenin përgjigjen mishshitësit, kur ai i përshëndeste me atë “Hajl Hitler” kumbuese, sa herë hynin në dyqanin e tij, për të blerë suxhuk apo sülze, djathë të mirë, peshuar e paketuar në letër të murrme.
Gratë e fqinjve ishin të kënaqura që fëmijët e tyre nuk ishin si Helmut Eberhardi dhe ndjenin keqardhje për nënën e tij, jo vetëm pse e kish tradhtuar i biri, por edhe për shkakun se nuk kishte fëmijë të tjerë, që, patjetër, do t’ia kompensonin atë ndjenjë faji që ajo e ndjente, për këtë ishin të sigurta, ngaqë kishte dështuar si nënë.
Ato e bindën Renata Eberhardin dhe me nxitim ia veshën disa palë të brendshme e fustana. Derisa ia mbërthenin pullat e ia lidhnin lidhëzat, ajo rrinte me duar paksa të larguara nga trupi, si një fëmijë i dëgjueshëm.
“Eja me mua,” e luti njëra prej grave. “Do të të nxjerrë nga qyteti. Ka edhe të tjerë që me qejf do të të ndihmonin.”
Frau Eberhard tundi kokën, ndërsa gratë hoqën nga tryeza vazon me lule të egra, duke u zënë me mërmërima deri sa i vinin në sipërfaqen e drunjtë gjërat që ajo do t’i merrte me vete. U largua prej tyre dhe doli jashtë në kopshtin e saj, nga fustanet e fundat e shumtë, trupi i ishte fryrë çuditshëm, si trupi i shtatzënave. Në thellësinë e shpirtit të saj kishte një shtrat për të birin, një shtrat që gjithmonë aty e kishte pasur, shtrat që gjithmonë aty do ta kishte, por këtë shtrat, Helmuti e kishte shtruar me çarçafë akulli. Jashtë trupit të saj bënte nxehtësi e lagësht, por akulli përbrenda e bënte të ndihej se kurrë më nuk do të ngrohej. Ai acar që s’kishte të matur, e ndante nga dhembshuria e plakave që po e shikonin nga dritarja; nga aroma e gardhit të saj të kultivuar me zambakë e lule të tjera; nga kujtimi i prekjes plot ethe të të shoqit, një natë para se të vdiste; nga ankthi që ndjeu, kur me grimca dheu iu afrua varrit të tij të hapur.
Ndjente vetëm të ftohtët dhe dashurinë për të birin që gjithmonë do ta kishte të ngrirë, s’kish se ç’bënte për këtë, ngase ai vetë ishte shkaktar i kësaj ngrirjeje.
Nëpër tufat e lules “mos më harro”, eci deri te dardha dhe ngriti dorën kah trungu i saj, sikur do ta miklonte në shenjë lamtumire, apo ndoshta që të mbahej pas saj, as vetë nuk e dinte pse, e ndjeu lëvoren e vrazhdë të drurit, lëvorja nuk ishte krejt e vrazhdë, vetëm këndet ku ishte pikëluar me ngjyrë gri e qelibar, si gurët që kanë përballuar kushtet atmosferike për disa breza. Përgjatë trungut, kërcenjtë e degëve të shartuara ishin shtrirë përanash, si plagë të lëmueshme, përmbi të cilat lëvorja nuk ishte shëruar, por vetëm sa ishte ngritur pak, si mish i krekosur.
Përsipër saj, tenda e gjelbër e degëve, e gjetheve dhe frutave të papjekura e fshihte qiellin. Ajo futi thellë aromën e gjelbërimit në mushkëritë e saj dhe buzëqeshi, e pa veten duke e ngritur të birin e saj të vogël në këtë tendë. Ai thërret i gëzuar. Kur ajo i tregon se kjo është ngjyra e gjelbër, Helmuti fërkon faqet dhe qafën me gjethe. Ajo e puth. E ngre lart në ajër. Atij i vjen era e atyre gjetheve, e lëkura i është skuqur e lagur me djersë të ngrohtë fëmije. Me muaj, pastaj, ai do të bëjë me gisht kah bari, spinaqi, bizelja e halat e pishës, e do të thotë se u vie erë e gjelbër. Edhe pse mundohet ta mësojë të birin se e gjelbëra është ngjyrë e jo aromë, edhe vetë pajtohet se, vërtet, e gjelbëra është, po aq aromë, sa edhe ngjyrë, pastaj që të dy e njohin si të tillë, të gjelbrën.
Më vonë, plakat do të jenë të bindura se dardha e Eberhartëve u vyshk, nuk vdiq krejtësisht, po kuptohet, por u tkurr në vete dhe nuk prodhoi kurrë më aso dardhësh verdhoshe të shëndosha. Ato do të bisedonin për atë që kishin parë: se si Renata Eberhard kishte qëndruar nën atë pemë, së pari kishte përkëdhelur trungun, e pastaj kishte ngritur të dyja duart kah degët, duke buzëqeshur e lëvizur buzët, sikur po bisedonte me dikë të ulur në atë degë.
Plakat i riktheheshin asaj buzëqeshjeje, duke tundur kokat sikur te përpiqeshin të shkundnin enigmën se a ishte buzëqeshja shenjë shenjtërie, apo shenjë deliri, ato nuk u habitën aspak kur në kohën e të vjelave panë shenja të kalbjes në lëvorën e gjelbër të frutave. Po t’ua qëroje lëvoren, njollat nën të do të shiheshin që kishin depërtuar në mishin e bardhë si tapa të vogla. Edhe pse, pranverës së ardhshme, pema, si zakonisht, të verbonte me lulëzimin kundërmues, frutat do t’i bënte të vogla e të forta.

Përktheu: Sazana Çapriqi