Dita kur vdiq zoti Preskot

Autorja: Sylvia Plath

Përkthyesja: Bardha Shema

Atë ditë që vdiq Preskoti plak mbante mot i kthjellët dhe i nxehtë. Nëna dhe unë u nisëm prej stacionit të metrosë për në Devoshir Terrës, udhëtonim me një autobus shkatërraq të gjelbër, ulur në ulësen kah dritarja, duke u tundur e lëkundur. I ndjeja djersët që më ridhnin shpinës, kurse sakoja e zezë më ishte ngjitur për ulëse. Sa herë që lëvizja, ulësja çlirohej dhe lëshonte një “krrik”, ndërsa unë ia drejtoja nënës shikimin e zemëruar: “A po e sheh?” sikur të ishte faji i saj – gjë që s’ishte e vërtetë. Mirëpo, ajo vetëm rrinte ulur me duar të mbështetura në prehër dhe lëkundej poshtë e lart pa thënë asgjë. Dukej se ishte pajtuar me fatin e gjithëfuqishëm.
“Nënë,” i thashë atë mëngjes kur thirri zonja Meifer, “e kuptoj se duhet të shkojmë në ceremoninë e varrimit edhepse nuk i besoj, por çka do të thotë ajo se duhet të shkojmë e të rrimë me ta.”
“Kështu duhet vepruar, kur vdes dikush i afërt,” tha nëna bindshëm. “Shkon dhe rrin me ta. Është kohë e vështirë.”
“Është kohë e vështirë, e pastaj,” kundërshtova unë. “Pastaj, si t’ja bëj që nuk e kam parë Lizën dhe Ben Preskotin prej kur ishim fëmijë, përveç një herë në vit, për krishtlindje, kur i shkëmbenim dhuratat te zonja Meifer. Ndoshta do të duhej të ulem e të rri me faculetë në sy?”
Me këtë vërejtje nëna u ngrit dhe më ra shuplakë gojës, ashtu s’më kishte rënë që kur isha e vogël dhe shumë e njomë. “Do të vish më mua,” tha me tonin e saj dinjitoz, që do të thoshte se s’ka më lojë.
Kështu pra ndodhi dhe ja ku isha, rrija ulur në këtë autobus ditën më të nxehtë të vitit. Nuk isha e sigurtë se si duhet të vishesha për t’i pritur njerëzit, ma mori mendja se po të vishem me të zeza, do të jetë në rregull. Kështu vesha një sako elegante të zezë prej liri dhe një kapelë, ashtu siç vishem në zyre, kur dal në mbrëmje për darkë dhe ndjehesha e gatshme për çkadoqoftë.
Autobusi lëkundej nëpër rrugë dhe ne kaluam nëpër pjesët me të vërtetë të këqia të Bostonit lindor që s’i kisha parë prej kur isha fëmijë. Prej se u shpërngulëm në fshat me tezen Majra unë nuk isha kthyer në vendlindje. E vetmja gjë që vërtet më mungonte prej se ishim shpërngulur, ishte oqeani. Edhe sot, në këtë autobus e zura veten duke pritur atë pamjen e parë të kaltërsisë.
“Shiko nënë, ja ku është plazhi i vjetër,” i thashë duke treguar me gisht.
Nëna shikoi dhe buzëqeshi. “Po.” Pastaj u kthye kah unë dhe fytyra e saj thatime u bë shumë serioze. “Sot dua të mburrem me ty. Kur të flasësh, fol.Por fol mirë. Asgjë nga ato tregimet fantastike për djegjet e njerëzve si derrat në hell. Nuk të ka hije. ”
“Oh nënë,” i thashë shumë e lodhur. Gjithmonë më duhet t’i them. “A nuk e di se i kam dy kokrra mend? Për shkak se e dinim se zotit Preskot i kishte ardhur koha. Për shkak se askujt nuk i vjen keq për të, mos kujto se nuk do të sillem mirë dhe siç duhet.”
E dija se kjo do ta hidhëronte nënën. “Çka don të thuash se askujt nuk i vjen keq?” ma bëri shshsht me gisht duke u siguruar së pari se nuk kishte njerëz aq afër që të mund të dëgjonin. “Çka mendon kur po flet kështu?”
“Po, nënë,” i thashë, “ti e di se zoti Preskot ishte njëzet vjet më i vjetër se zonja Preskot dhe ajo mezi priste që ai të vdiste e të mund të kënaqej pak. Mezi priste. Ai ishte një plak idhnak edhe atëherë kur e mbaj mend unë. E kundërshtonte gjithkend dhe gjithmonë e kishte atë sëmundje të lëkurës në duar.”
“Kjo është për të ardhur keq. I shkreti s’kishte ç’të bënte,” tha ajo me keqardhje. “Ai kishte arsye të jetë nervoz, sepse duart i dhimbnin tërë kohën, derisa i fërkonte ashtu siç bënte ai.”
“A të kujtohet kur erdhi në darkën e krishtlindjev vjet?” vazhdova unë me kokëfortësi. “U ul në tavolinë dhe i fërkonte duart aq shumë sa nuk mund të dëgjoje asgjë tjetër përveç lëkurës që grimcohej si letra grithëse. Si do të dukej ty po të jetoje me këtë çdo ditë?”
Këtu e zura. S’kishte dyshim, vdekja e zotit Preskot nuk e pikëllonte askend. Ishte gjëja më e mirë që kishte mundur të ndodhte.
“Eh,” psherëtiu nëna “së paku mund të jemi të kënaqur që vdiq shpejt dhe qetë. Unë vetëm mund të shpresoj të shkoj ashtu shpejt si ai, kur të më vijë koha.”
Pastaj rrugët u puqën krejt papritmas, dhe ja ku kishim arritur në Devonshir Terrësin e vjetër, nëna dha sinjalin. Autobusi u ndal në stacion dhe unë u kapa për mbajtësen e çarë pas vozitësit, para se të përplasesha për dritaret e përparme.” Falemnderit, zotëri,” i thashë me zërin akull dhe zbrita nga autobusi.
“Mbaje mend” më tha nëna derisa ecnim nëpër trotuar, njëra pas tjetrës ku kishte hidrant sepse ishte shumë ngushtë, “mbaje mend, do të rrimë aq sa u nevojitemi. Dhe pa ankime. Vetëm laj enët, ose fol me Lizën, apo çkado tjetër.”
“Por nënë,” u ankova “si mund të them që më vjen keq për zotin Preskot kur mua vërtet aspak nuk më vjen keq? Kur në të vërtet mendoj se është gjë e mirë.”
“Mund të thuash se falë zotit ai shkoi aq qetë,” tha ajo ashpër, “ kështu do të thuash vetëm të vërtetën.”
U bëra nervoze vetëm kur u kthyem te rruga e ngushtë prej zhavorri pranë shtëpisë së vjetër e të verdhë të Preskotëve, në Devonshir Terrës. Nuk ndihesha aspak e pikëlluar. Tenda ngjyrë portokalli me të gjelbër ishte mbi verandë, ashtu siç e mbaja mend, edhe pas dhjetë vjetësh nuk ndryshonte, dukej vetëm paksa më e vogël. Edhe dy plepat në të dyja anët e portës ishin zvogëluar, gjë tjetër nuk kishte.
Derisa i ndihmoja nënës shkallëve të gurta që çojnë në verandë, dëgjova një kërcëllimë. Natyrisht, ishte Ben Preskoti duke u luhatur në shtratin prej litari, sikur të ishte çfardo dite tjetër, e jo dita që i vdiq babai. Rrinte aty ulur i hollë e i gjatë sa jeta. Ajo që më befasoi më së shumti, ishte se pranë vetes mbante gitarën e tij të dashur. Dukej sikur sapo kishte përfunduar ekzekutimin e “Mali i ëmbël e i madh shkëmbor” apo diçka tjetër.
“Tungjatjeta Ben,” tha nëna e pikëlluar, “më vjen shumë keq”
Beni dukej i turpëruar. “Eh, s’ka gjë,” tha “njerëzit janë të gjithë në dhomën e ditës.”
E përcolla nënën brenda nëpër derën e jashtme duke i falur Benit një buzëqeshje të butë. Nuk e dija a bënte të buzëqeshja, ngase Beni ishte djalë i mirë, apo ndoshta nuk bënte për shkak të respektit ndaj babait të tij.
Edhe brenda shtëpie, ishte ashtu siç e kujtoja, nga errësira mezi shihje, as grilat e dritareve nuk bënin punë. Ato ishin të gjitha të mbyllura. Për shkak të nxehtësisë apo të varrimit, nuk mund ta dija. Nëna shkoi kah dhoma e ditës dhe u tërhoq pas derës. “Lidia?” thirri ajo.
“Agnes?” U dëgjua një klithmë në errësirën e dhomës së ditës dhe zonja Preskot erdhi të na takojë. Kurrë nuk e kisha parë të dukej aq e bukur edhepse pudra në fytyrë iu kishte prishur nga të qarit.
Unë vetëm qëndroja aty derisa ato të dyja përqafoheshin e putheshin dhe lëshonin tinguj të butë e simpatik njëra tjetrës. Pastaj zonja Preskot u kthye kah unë dhe më dha faqen për t’ia puthur. U përpoqa të dukem e pikëlluar por ja që s’më vinte, andaj thashë. “Nuk e dini sa u befasuam kur morëm vesh për zotin Preskot.” Edhepse, në të vërtetë, askush nuk u befasua fare, ngase plakut i mungonte vetëm edhe një sulm tjetër në zemër që t’i ndodhte kjo që i ndodhi. Mirëpo, ja që ashtu duhej thënë.
“Ah, po,” shfreu zonja Preskot, “nuk më ka shkuar mendja se do ta shoh këtë ditë, bile së paku edhe për disa vite të tjera.” Dhe na priu në dhomën e ditës.
Pasi që u mësova me dritën e zbehtë, mund t’i dalloja njerëzit që ishin ulur përreth. Aty ishte zonja Meifer, kunata e zonjës Preskot që ishte gruaja më e madhe që kisha parë ndonjëherë. Ajo rrinte në qoshin pranë pianos. Aty ishte edhe Liza e cila mezi më përshëndeti. Kishte veshur pantollona të shkurtëra dhe një këmishë të vjetër, thithte cigaren tym pas tymi. Për një vajzë që e kishte parë babain duke vdekur po atë mëngjes, dukej shumë e rëndomtë, veç se ishte pak e zbehtë, asgjë tjetër.
Kështu, pasi që të gjithë u ulëm, askush nuk foli për një minut, sikur prisnim shenjën, siç pritet sinjali, para se të fillojë shfaqja. Vetëm zonja Meifer, që ishte ulur në shtresat e saj të tulit, i fshinte sytë me faculetë dhe unë isha me arsye e sigurtë se i ridhnin djersët e jo lotët.
“Është mëkat,” filloi nëna me zë të ulët, “është mëkat, Lidia që u desht të ndodhte kështu. Aq shumë u nguta sa që nuk mora vesh se kush e gjeti të vdekur atë.”
Nëna e shqiptoi “atë” sikur të kishte A të madhe, mirëpo ma mori mendja se nuk ish gjë me zarar tani meqë zoti Preskoti plak nuk do ta bezdiste më askend, me atë disponim të keq dhe ato duar të vrazhda. Sidoqoftë, këtë shenjë e kishte pritur zonja Preskot.
“ Oh, Agnes!” filloi ajo me një shkëlqim karakteristik në fytyrë. “ Unë as që isha këtu. Liza e gjeti, e gjora fëmijë.”
“ E gjora,” fryu hundët në faculetë zonja Meifer. Fytyra e saj e madhe dhe e kuqe u rudh si një shalqi i çarë. “Ai vdiq në duart e saj, ashtu ndodhi.”
Liza nuk thoshte asgjë, vetëm fiku një cigare gjysmë të pirë dhe e ndezi një tjetër. Duart nuk i dridheshin fare. Më besoni e vështroja me kujdes.
“Isha te rabini” mori fjalën zonja Preskot. Është taman për këto religjionet e reja. Gjithmonë, ndonjë prift a predikues i ri është për darkë në shtëpinë e saj. Tani, është një rabin, akoma. “Isha te rabini, kurse Liza ishte në shtëpi duke përgatitur darkën kur babi u kthye nga notimi. Ti Agnes e di se gjithmonë kishte dëshirë të notonte.”
Nëna tha se e dinte se si zotëri Preskoti gjithmonë kishte dëshirë të notonte.
“Eh,” vazhdoi zonja Preskot, e qetë si ai djali në programin Dregnet, “ora nuk kishte kaluar njëmbëdhjetë e tridhjetë. Babit gjithmonë i pëlqente noti i mëngjesit, edhe kur uji ishte i ftohtë akull. U kthye dhe rrinte në oborr për t’u terur, bisedonte me fqiun tonë përmbi rrethojën nga mëllaga.”
“E kishte mbaruar atë rrethojë vitin e kaluar,” ndërhyri zonja Meifer, sikur kjo gjë të ishte me rëndësi.
“Zoti Gouv, fqinji ynë, njeri i mirë, kishte menduar, siç na tha vetë, se babi dukej disi shumë i murrëtuar, ai papritmas nuk iu kishte përgjigjur por vetëm kishte qëndruar aty duke ia zgurdulluar sytë me një buzëqeshje budallaqe në fytyrë.”
Liza shikonte prej dritares së përparme ku ende dëgjohej tingulli kërcëllitës i shtratit në verandë. Bënte rrathë prej tymi. Nuk foli asnjë fjalë tërë kohën. Vetëm bënte rrathë prej tymi.
“Kështu zoti Gouv thirri Lizën, ajo erdhi duke vrapuar, ndërsa babi bie në tokë si lis, kurse zoti Gouv vrapon që të sillte pak brendi prej shtëpisë, derisa Liza e mbante babin në duar.”
“Pastaj çka ndodhi?” nuk mund të mos pyesja, porsi kur isha fëmijë kur nëna tregonte tregime me hajdutë.
“Pastaj,” tregoi zonja Preskot, “babi ndërroi jetë … në vend, në duar të Lizës. Para se të pinte brendin.”
“Oh Lidia” thirri nëna, “çka paskeni përjetuar!”
Zonja Preskot nuk dukej sikur të kishte përjetuar kushedi se çka. Zonja Meifer filloi të psherëtijë, me faculetën e saj dhe thirri emrin e zotit. Me siguri mendonte për plakun, sepse vazhdimisht lutej, “Oh falna mëkatet.” Pikërisht sikur të ishte e dënuar dhe ta kishte mbytur ajo vetë.
“Ne do të vazhdojmë,” tha zonja Preskot, duke buzëqeshur trimërisht. “Babi do të donte që ne të vazhdojmë.”
“Kjo është çka më së shumti mund të bëjmë,” psherëtiu nëna.
“Unë vetëm shpresoj të shkoj qetësisht si ai,” tha zonja Preskot.
“Falna mëkatet,” dënesi zonja Meifer duke mos iu drejtuar askujt veçanërisht. Në këtë çast përjashta u ndal kërcëllima e shtratit të litarit, Ben Preskoti qëndronte te dera duke lëvizur qepallat prapa syzeve të tij të trasha dhe përpiqej të shihte në errësirë se ku ishin të gjithë. “Jam i uritur.” tha ai.
“Mendoj se të gjithë duhet të hamë tash,” na buzëqeshi zonja Preskot, “fqinjtë kanë sjellë aq sa do të mjaftojë për një javë.”
“Mish bibe, proshutë, supë dhe sallatë,” theksoi Liza me një ton të mërzitshëm sikur të ishte ndonjë kameriere duke lexuar menynë. “Unë nuk dija as ku t’i lë të gjitha ato.”
“Oh Lidia “, thirri nëna “ t’i bëjmë gati ne. Ne të ndihmojmë. Shpresoj se s’do të ketë shumë telashe …”
“Telashe, jo,” buzëqeshi zonja Preskot me buzëqeshjen e saj shkëlqyese. “Le t’i bëjnë gati të rinjtë.”
Nëna u kthye kah unë me një prej atyre tundjeve miratuese të kokës dhe unë kërceva sikur të kisha shok elektrik. “Liza, më trego se ku janë sendet,” i thashë, “dhe do t’i rregullojmë sa çel e mbyll sytë.”
Beni na përcolli në kuzhinë ku ishte furra e vjetër e zezë dhe lavamani me plot enë të palara. E para gjë që bëra ishte se kapa një gotë të madhe e të rëndë që ishte e zhytur në lavaman dhe e mbusha plot me ujë.
“Uh, sa jam e etur!” thashë dhe e piva shpejt. Liza dhe Beni m’i kishin zgurdulluar sytë sikur të ishin të hipnotizuar. Atëherë e pashë se uji kishte një shije të çuditshme, sepse nuk e kisha larë gotën mirë dhe pika të një pijeje të fortë kishin mbetur në fund dhe ishin përzier me ujë.
“Kjo,” tha Liza pasiqë thithi një tym, “është gota prej së cilës babi piu së fundi. Por s’ka lidhje.”
“Oh, zot, më fal.” thashë duke e lëshuar shpejt. Përnjëherë e ndjeva vetën sikur të isha e sëmurë, sepse m’u përfytyrua Preskoti plak duke pirë për herë të fundit nga gota dhe duke u mavijosur. “Vërtet më vjen keq.”
Beni vuri buzën në gaz. “Dikush duhet të pijë ndonjëherë prej saj.” Më pëlqente Beni. Ai ishte gjithmonë praktik, kur dëshironte.
“A të pengon të sjell gitarën,” më pyeti Beni kur fillova ta bëj sallatën e patateve.
“Jo, në rregull është,” i thashë “por a s’do të flasin njerëzit pasiqë gitaret janë më shumë për ahengje e raste të tjera?”
“Le të flasin, kam dëshirë t’i bie.”
Unë bëra gjiro rreth kuzhinës kurse Beni nuk fliste edhe aq. Vetëm rrinte ulur dhe i binte shumë lehtë atyre këngëve malësorçe që të bënin të qeshësh e ndonjëherë të qash.
“E di Ben,” i thashë duke ndarë një pjatë me mish bibe, “më intereson se a të vjen me të vërtetë keq?”
Beni vuri buzën në gaz si më përpara “Jo edhe shumë , megjithatë ka mundur të jetë edhe më mirë. Ka mundur të jetë edhe më mirë. Kjo është e tëra.”
M’u kujtua nëna dhe krejt papritmas ajo pjesë e dhimbshme të cilën s’mund ta gjeja gjatë ditës m’u mbledh në fyt.
“Do të bëhet më mirë se përpara,” thashë dhe pastaj citova nënën ashtu siç nuk e kam paramenduar se do të bëja. “Kjo është çka më së shumti mund të bëjmë” dhe shkova ta marr supën nga pllaka.
“Çudi, apo jo!” tha Beni. “Kur mendon se diçka ka vdekur dhe je i lirë, e gjen duke ndenjur në brendinë tënde duke qeshur me ty. E ndjej veten sikur të mos kishte vdekur babi përnjëmend. Ai është dikund në mua duke shikuar se çka po ndodh dhe duke qeshur me mua nga brendia.”
“Kjo mund të jetë pjesa më e mirë,” thashë papritmas dhe e dija se vërtetë mund të jetë ashtu.
“ Pjesa prej së cilës nuk do të duhej të largohesh. E di, e merr me vete dhe kudo që të shkosh nuk largohet prej teje por gjithmonë vjen duke u rritur.”
Beni më buzëqeshi dhe unë shkova t’i thërras të tjerët për të ngrënë bukë.
Ishte një darkë e qetë me plot mish bibe dhe proshutë të shijshme. Biseduam për punën time në zyrë të sigurimit, dhe unë madje e bëra të qeshte zonjën Meifer kur i tregova për shefin tim dhe truqet e tij me cigare. Zonja Preskot tha se Liza ishte gati të fejohej dhe se nuk ndjehej aspak mirë përderisa Beri nuk ishte pranë saj. As që u përmend Preskoti plak.
Zonja Meifer llupte tri deserte dhe kur torta prej çokolatës i ofrohej thoshte: “Vetëm një rriskë, jo më shumë, vetëm një rriskë.”
“E gjora Henrietë,” tha zonja Preskot. “Është ajo uria psikosomatike, për të cilën të gjithë po flasin, që po e shtyn të hajë kështu.”
Pas kafes të cilën Liza e bloi me mulli, ku prej aromës mund ta dije sa e mirë që ishte, mbretëroi një qetësi e shkurtër dhe e çuditshme. Nëna vazhdimisht merrte filxhanin dhe pinte nga ai edhepse e dija se e kishte pirë të tërën. Liza pinte cigare përsëri dhe rreth saj ishte një re e vogël tymi. Beni bënte një aeroplan nga salveta e tij.
“Mirë,” u kollit zonja Preskot “Besoj se tash duhet të shkoj me Henrietën në shërbimin e funeraleve. Më kupto Agnes. Unë nuk jam konservatore për këtë. Është thënë pa lule dhe askush s’ka nevojë të vijë. I pres të vijnë vetëm disa bashkëpunëtorë të babit.”
“Unë do të vij,” tha nëna e vendosur.
“Fëmijët nuk do të vijnë,” tha zonja Preskot “Mjaft kanë hequr.”
“Beri do të vijë më vonë,” tha Liza. “Unë duhet të pastrohem.”
“Unë do t’i laj enët,” thashë unë pa e shikuar nënën. “Beni do të më ndihmojë.”
“Edhe kjo u rregullua,” tha zonja Preskot dhe i ndihmoi zonjës Meifer të ngritet kurse nëna e kapi për dorën tjetër. Kur i pashë së fundi, ato mbanin zonjën Meifer derisa ajo përpiqej me shkallët e para duke shfryrë dhe ankuar. Vetëm ashtu kishte mundur të zbriste sigurt pa u rrëzuar, kishte thënë ajo.

Përktheu nga: Bardha Shema