21 tetor 1988

Autorja: Dacia Maraini

Përkthyesja: Ilire Zajmi

Flavia e shtrenjtë,
një grua pesëdhjetë vjecare dhe një vogëlushe gjashtë vjeçare, çfarë kombinimi i çuditshëm i moshave! Natyrisht që konsiderohen të huaja e të largëta si dy kometa të lëshuara në dy qiej të ndryshëm që nuk njihen dhe kanë fatin të mos takohen kurrë.
Por ti më trajton si një mikeshë dhe unë për ty kam ndjenjën e pritjes drithëruese që e kanë të dashuruarit kur dashnorët nisen në toka të largëta prej të cilave nuk dihet se a do të kthehen ndonjëherë.
Flavia e shtrenjtë që nuk të kam as të afërt të gjakut, që s’të kam moshatare e që përkundër të gjithave të kam aq të afërt, si është e mundur që të besoj si të ishe një grua me të kaluar të bujshme pas shpinës?
Jam këtu që të flas për xhaxhain tënd Eduardo, si për diçka të veçantë. Por s’mund të flas për te, pa folur për ty; të kujtohet ajo mbrëmje në koncert në Kastelrroto? Ishim të ulura afër njera tjetrës, ti me këpucët e bardha me qafa të gjata, fundin skocez, këmishën e kuqe e unë me fundin tim të gjatë e të zi, me këmishë mbrëmjeje ngjyrë oker të çelët. Babai yt Arduino dhe xhaxhi Edoard bënin muzikë së bashku me një pianist dhe violinist kuartetin në sol minor të Moxartit.
Reflektorët akoma ishin ngapak të beftë. Ashtu i kishin rregulluar gjatë provave. Pasi kam përvojë në teatër më propozuan mua t’i rregulloj ato drita të cilat një elektricist i mbrapshtë i kishte vendosur kundrejt shikuesve, të kujtohet? Por nuk kishte shumë kohë e ata shpejtonin të provonin edhe një herë e si t’ja bëja unë mbi ato shkallë të vendosura në formë V-je mu në mes të skenës?
Shpeshherë e kam vërejtur se dritat janë të turbullta, nëpër koncerte; muzikanti, herë ndriçohet së tepërmi prej së larti, herë i bie drita në fëtyrë e herë lehet në një gjysëm hije të turpshme. Kështu në të kundërtën e asaj që ndodhë në teatër, mendohet që një koncert nuk ka nevojë për ndonjë strategji të ndriçimit. Gjersa ndonjëra krijon vetëm ndarje, ndonjëra vendos një raport stabil mes atyre që dëgjojnë e atij që është në skenë, dritat janë vendimtare në mënyrë që të favorizojnë apo të disfavorizojnë takimet.
Ti, atë mbrëmje, Flavia, mbaje flokët e lidhura pas qafës me një fjongo të kuqe të zjarrttë dhe kujdeseshe shumë për atë fjongo e cila kërcente lart dhe ngjitej me kapelën ngjyrë vishnje të cilën e quaje pjesë të pandashme të trupit tënd. Ishe shumë e papërcaktuar nga eleganca ngapak “e shtangët” e fjongos tënde dhe nga ajo e kapelës tënde.
Ti je një fëmijë që kujdeset shumë për rrobat, e dinë të gjithë në familje. Më ka treguar nëna jote që kur ke shkuar në Venedik me gjyshen Gjaqinta dhe gjyshin Pandino, zgjoheshe herët në mëngjes, në dhomën e hotelit, e pyetja e parë ishte: Çka duhet të vesh sot? Dhe rrije një kohë të gjatë duke u kalamendur sepse dëshiroje të vishje rrobat e mëndafshit në mëngjes, ndërsa në mbrëmje pate dalur në sheti e veshur në xhinse.
Edhe nëna jote është një grua elegante e mbajtur mirë. Vishet si një zonjë e re, nëna e një bije gjashtëvjeqare, grua e një violonçelisti të njohur që mbrëmjeve duhet të vishet në komplet të kaltër të errët, kur nuk e vesh frakun. Por në elegancën e saj prej qytetareje nëna jote ruan një çikëz të kujtimeve të një adoleshence jo fort të largët. Mbanë: pantallona të ngushta, këmishë me jakë të hapur, setra të bardha o të trëndafilta.
Shumë herë më pate pyetur, sikur të isha një Parid që duhet ta këshillojë mollën e artë: është më e bukur nëna apo ajo zonja atje poshtë? E unë të përgjigjesha se bukuria nuk është diçka për të cilën duhet bërë gara: secili ka diçka të bukur për të treguar; vëmendja është çelësi i zbulimit. Nëna jote Marta ka një bukuri të bërë nga disharmonitë tërheqëse: sytë shumë afër njëri tjetrit, për shembull, i japin një shprehje të amshueshme, befasuese e ëndërrimtare; goja e madhe, buzëqeshjen që të rrëmben, që zbulon edhe gjingjivat e saj, e zbulojnë karakterin fëmijëror të personalitetit të saj. Atë qafë të gjatë e të hollë, ato flokë të kuqe nga të cilat duket si flamur, i japin një frymë krenare, por në të njejtën kohë është te ajo një ndjenjë frikësuese sikur pritet nga një moment në tjetrin një faj, ndjenjë e fajësisë.
Nëna jote loz bukur në pianoforte, ka mundur të bëhet muziciente e famshme. Ti e imagjinon të ulur pranë pianos, e veshur në të zeza, me belin e shtrënguar me një rryp të ngjyrosur, një zingjir në qafë, përpara një publiku të vemendëshëm e serioz?
Në sallë nuk ndihet as frymëmarrja, asnjëri që e lag fytin, që ndenjë pakënaqësie, asnjëri. Qëkur nëna jote ka zgjatur duart drejt tastjerës heshtja është bërë e dendur, kompakte.
Tani ato duar të vogla e nervoze lëvizin mbi tastierë, e më zhdërvjelltësinë dhe letësinë e tyre janë në gjendje të nxjerrin jashtë nga ajo kasetë e zezë diçka të mrekullueshme : krahët e fluturave që dalin duke e përshkuar sallën. Publiku mban frymën, i impresionuar nga ato duar. Dhe ja që nëna jote, në mes të koncertit, kthen pakëz kokën kah salla sepse ti, bija e saj e vetme, je e ulur në rend të parë dhe e shikon me dashuri. Është një moment, një dridhje e pritjes, që i mjafton për ta bërë të lumtur. Nëna jote tani i është kthyer notave të saj, bën përpjekje të jashtëzakonshme për t’u koncentruar. Muzika tingëllon mrekullisht para syve të tu, syve të mi, duke jehuar deri në fund të koncertit kur salla shpërthen në duartrokitje spontane e të zhurzhme.
Është mëkat që nëna jote ka kundërshtuar të bëhet pianiste. A nuk mendon edhe ti kështu kur e dëgjon të bëjë muzikë me ata gishta graciozë përmbi tastierë të pianofotres së saj gjersa është duke pritur që në kuzhinë të zihet orizi për ty e babanë tënd?
“Askush s’më shtrëngoi, të refuzoj” më pat thënë njëherë “e di s’kam talent të mjaftueshëm për të bërë emër. Pastaj konkurrencë është shumë e madhe në botën e pianistëve, nuk mjafton të jesh i zoti, duhet të jesh gjeniale dhe të kesh një cak të cilin unë nuk e kam. E pastaj kush do të kujdeset për Arduinon e Flavian.” Natyrisht, kjo gjë është e vërtetë, poqese ajo do të vendoste të bëhej pianiste dikush duhej të gatuante për të. Kush të zgjon në mëngjes, kush ta përgatit ushqimin, kush të përciell në shkollë, kush të vë në shtrat, kush të rrëfen përralla për të vë në gjumë?
Nënat e lozin rolin e nënave, thua ti. Kështu që s’ka koncerte, s’ka udhtime jashtë shtetit. Burri, njërzit kanë me të vërtetë njohuri për këto vlera profesionale? Apo nuk është, që pasi të jetë e shtrënguar të zgjedhë mes profesionit të dashur dhe amësisë, e trajtojnë me idiotizëm duke thënë “Në fund gratë shumë pak janë të prirura për art?”.
Flavias nuk i pëlqen që nëna e saj t’i përkushtohet diçkahit tjetër përveç, asaj, e kjo duket egoizëm. E shoh si e shikon nënën tënde, sepse vuan nga shqetësimi i posesionit.
Por sa i lejohet një nëne t’i nënshtrohet vullnetit posesiv të të bijave? A nuk është një mënyrë e përceptimit të idesë relative mbi profesionet e femrave?
Por të kthehemi atë mbrëmje Kastelrooto kur ne të dyja rrinim ulur përballë skenës e patëm “pirë” muzikën që rridhte nga ajo makinë druri si të ishte ujë i sheqerosur. E entuziazmuar ta mora njërën dorë dhe u binda se flija, i ishe dorëzuar ëndrrave të moshës tënde. Në prekjen e gishtave të mi, i hape sytë dhe më buzëqeshe. “Ëndërroja sikur bëja muzikë” më pëshpërite në vesh. Kështu rrethi u mbyll. Babai yt bënte muzikë duke ëndërruar se ti e shikoje, e ti e shikoje atë, duke ëndërruar se ishte duke bërë muzikë.

Përktheu. Ilire Zajmi